پاتولوژی

پاتولوژی به معنای آسیب شناسی است که در آن به مطالعه و شناسایی آسیب‌ها در سطح بافتی و سلولی و مولکولی فعالیت می‌کند و شامل مطالعه فرایند بیماری در یک اندام یا تمامی بدن برای شناخت ماهیت و علت‌های آن است.  بدیهی است که در هنگام بروز یک بیماری، تغییراتی در بافت‌های مختلف بدن ایجاد می‌شود که در واقع مطالعه همین تغییرات مبنا و اساس پاتولوژی را تشکیل می‌دهد.

پاتولوژی یا آسیب شناسی به دو دسته زیر تقسیم می شود:

آسیب شناسی تشریحی:

عبارت است از مطالعه تغییرات ساختمانی بافت‌ها اعم از میکروسکوپی و ماکروسکوپی و ضایعات وارده به سلول‌های بدن که توسط کارشناسان مجرب و با به روزترین دستگاه‌ها در آزمایشگاه پاتولوژی و ژنتیک اوستا بافت‌ها به صورت لام گرفته می‌شود و توسط پاتولوژیست مربوطه بررسی میگردد، آسیب‌های بافتی که مورد بررسی قرار میگیرند شامل:

1- اتوپسی (نمونه برداری از بافت مرده)

‏2- بیوپسی (نمونه برداری از بافت زنده)

3- سیتوپاتولوژی (سلول شناسی)

آسیب شناسی بالینی:

در پاتولوژی بالینی علایم بیماری را در خون، ادرار، مایع نخاعی، خلط، ترشحات واژن در بخش های مختلف میکروب شناسی، بیوشیمی، سرم شناسی و… بررسی می‌نماید. در واقع هر نوع بافتی که از بدن برداشته شود باید مورد آزمایش قرار گیرد. به این ترتیب که بافت بعد از نمونه برداری در دستگاه پروسسور قرار می‌گیرد و نیز بعد از برش با رنگ آمیزی‌های متعدد می‌توان به نتیجه قطعی دست یافت. معمولا” بافت‌هایی که به بخش پاتولوژی ارسال می‌شوند از نظر بدخیم بودن مورد آزمایش و بررسی قرار می‌گیرند، به این‌گونه که بعد از تشخیص دکتر پاتولوژیست جهت مشخص نمودن نوع درمان IHC یا ایمنوهیستوشیمی برای بافت گذاشته می‌شود تا هم به درمان و هم به نوع درمان دقیق دست پیدا کرد.

در بعضی مواقع پزشک معالج هنگام جراحی به مواردی برمی‌خورد که نیاز به تشخیص سریع می‌باشد که آیا بافت برداشته شده بدخیم است یا خیر. حال نمونه کوچکی از آن به بخش پاتولوژی جهت آزمایش ارسال می‌گردد که به این نوع نمونه فروزن frozen می‌گویند.

همچنین آسپیراسیون سوزنی و انواع مایعات که از بدن نمونه برداری می‌شود به عنوان سیتولوژی به بخش پاتولوژی ارسال می‌شود که آنها هم بعد از سانتریفوژ و رنگ آمیزی بدخیم بودن یا نبودن و یا اینکه چه نوع بیماری است مورد آزمایش قرار می‌گیرند. روش تکنیکی آسیب شناسی (هیستوتکنیک )‏ تمام مراحل کاری از ابتدای پذیرش نمونه در آزمایشگاه پاتولوژی اوستا تا آماده‌سازی لام و بررسی آن در زیر میکروسکوپ به عنوان روش‌های تکنیکی پاتولوژی در نظر گرفته می‌شود که شامل هفت مرحله جداگانه است:‏

1. فیکساسیون
2. نمونه برداری یا پاس دادن
3. آبگیری و آغشتگی
4. قالب‌گیری
5. برش بافت با میکروتوم
6. رنگ‌آمیزی
7. مونتاژ لام و لامل

1) فیکساسیون:

مرحله فیکساسیون فقط جهت ساختار فیزیکی و پیشگیری از اتولیز بافت صورت میگیرد. به این صورت که نمونه‌ای که بیوپسی شد، باید سریعاً داخل ماده فیکساتیو قرار گیرد. در این مرحله باید نوع بافت، درجه حرارت روند کار، زمان فیکساسیون و در نهایت PH محلول‌های مورد استفاده را در نظر داشت.

به طور مثال: مایع تثبیت کننده باید، سلول زنده را هرچه سریع‌تر بکشد و به سرعت در بافت نفوذ کند و تا حد امکان ساختار طبیعی سلول و بافت را تغییر ندهد. همچنین برخی از مواد نیمه مایع و کلوئیدی را با عمل تثبیت کننده تبدیل به ژل کند. توجه به این نکته ضروری است که در انتخاب مواد فیکساسیون دقت لازم را داشته باشید تا در بافت و رنگ آمیزی اختلالی ایجاد نکند. همانطور که میدانید فیکساتیوهای مختلفی وجود دارد، ولی فرمالین 10% معمول‌ترین تثبیت کننده برای انجام این کار است.

بسته به نوع و حجم نمونه، زمان ماندن نمونه در فرمالین، متفاوت است. به گونه‌ای که هر 4 ساعت 7/2 میلی‌متر فرمالین به درون بافت، نفوذ می‌کند، اما معمولاً نمونه‌ها را 24 ساعت داخل فرمالین قرار می‌دهند.

قابل ذکر است، نمونه‌هایی مانند استخوان، دندان و کلاً نمونه‌هایی که دارای رسوبات آهکی هستند، بایستی قبل از فیکساسیون، عملیات دکلسیفیه بر روی آنها انجام شود تا بتوان آن را برای مراحل بعدی آماده‌سازی نمود.

2) دکلسیفیه

دکلسیفیه به معنای آزاد کردن مواد معدنی مانند کلسیم از بافت استخوانی است که شامل مراحل ذیل است:

• تهیه نسوج
• فیکساسیون
• دکلسیفیه
• خنثی سازی
• شستشو با آب

محلول دکلسیفیه دارای چه خصوصیاتی باید باشد؟

کلسیم را کامل از بافت جدا کند.

به بافت اصلی آسیب نرساند.

در رنگ آمیزی خللی ایجاد نکند.

3) نمونه برداری

در انجام این مرحله، نمونه باید کاملاً از نظر اندازه مناسب باشد. اگر نمونه بزرگتر از حد باشد، مواد آبگیر، مانند گزیلول، الکل و… توانایی نفوذ در بافت را ندارد و اگر خیلی کوچک باشد، تهیه نمونه، و بعد از آن برش و تهیه لام، به مشکل خواهد خورد. برای هر کدام از نمونه‌ها باید مشخصات بافت کامل گزارش شوند. مشخصات شامل: حالت، ابعاد، ضخامت، رنگ، ترشحات و… می‌باشد. در ادامه برای جداسازی نمونه‌ها از یکدیگر و تشخیص آنها، باید شماره نمونه به همراه سال نمونه‌برداری بر روی یک کاغذ نوشته شود و همراه با بافت داخل ظروف مخصوص قرار گیرند تا نمونه را برای مراحل بعدی آماده‌سازی نمود.

4) آبگیری و آغشتگی:

این مرحله به وسیله دستگاهی به نام تیشو پروسسور صورت میگیرد که شامل: 12 ظرف حاوی محلول‌های مختلف است.

این محلول‌ها 3 وظیفه دارند:

• آبگیری
• شفاف‌سازی
• آغشتگی با پارافین

بافت‌هایی که نمونه برداری شدند در بسکت‌های مخصوص قرار میگیرند. پس از آن به دستگاه تیشوپروسس منتقل می‌شود. در این دستگاه که حاوی 12 ظرف است، بافت به مرحله بعد جهت برش زدن، میرسد.

12 ظرف دستگاه شامل: 2 ظرف فرمالین، 4 ظرف الکل صعودی و 2 ظرف الکل مطلق، 2 ظرف گزیلول و 2 ظرف پارافین میباشد.

5) قالب گیری:

برای انجام قالب گیری ماده پارافین باید در دمای 60 درجه درون دیسپنسر ذوب گردد و مقداری موم به نسبت 1 به 10 به آن اضافه شود. توجه به این نکته ضروری است که از پارافین جهت قالب گیری محکم استفاده می‌شود اما، در صورتی که فقط از پارافین استفاده گردد، قالب‌ها بسیار شکننده خواهند شد به همین علت مقداری موم به پارافین اضافه میکنیم. سپس کار روی نمونه‌ها وارد مسیر جدیدی که شامل قالب گیری، برش و رنگ‌آمیزی و در آخر مونت می‌شود.

برای قالب گیری ابتدا نمونه‌های آبگیری شده را با پنس درون محفظه مخصوص قالب گیری قرار می‌دهیم، سپس روی آن محلول موم و پارافین می‌ریزیم و بعد از چند دقیقه شماره نمونه‌ها را روی آنها قرار می‌دهیم. این عمل به اصطلاح کوله کردن نمونه‌ها نام دارد و نیاز به دقت کافی دارد. برای تکمیل شدن این مرحله، باید قالب‌ها تا آغاز زمان برش، داخل یخچال قرار بگیرند.

6) برش توسط میکروتوم:

در این مرحله به چند دستگاه جداگانه نیاز است که شامل: میکروتوم، تیشوفلوت، چراغ مطالعه و قلم الماس میباشد.

میکروتوم: دستگاهی است که از آن برای تهیه برش‌های نازک از بافتی که به شکل بلوک است، استفاده می‌کنند. این دستگاه قابلیت برش بافت در ضخامت‌های گوناگون را دارد و آن را به دو قسمت بیرونی و درونی تقسیم می‌کنند.

تیشوفلوت: ظرفی است که در آن آب میریزند و در زیر یا اطراف آن قسمتی قرار دارد که محل گذاشتن گرمکن دستگاه میباشد که توسط یک کلید کنترل کننده، دمای آب را تنظیم میکنند. این دما بسته به پارافین اطراف نمونه متفاوت است. این نکته قابل ذکر است که درون ظرف بایستی تیره رنگ باشد. به همین جهت معمولاً توسط تفلون یا رنگ کوره‌ای سیاه، پوشانده خواهد شد. در حقیقت این ابزار، جهت برطرف کردن چین و چروک بافت‌های برش خورده تعبیه شده است.

چراغ مطالعه: این ابزار بر روی میکروتوم، آب، الکل و تیشوفلوت طراحی شده است که نور مناسب آن از خستگی چشم جلوگیری می‌کند.

قلم الماس: این قلم به گونه ای طراحی شده است که نوک آن دارای الماس است تا شخص بتواند شماره نمونه‌ها را به صورت واضح روی لام که از جنس شیشه است، درج کند.

در این مرحله، نمونه‌هایی که قالب گیری شدند به وسیله میکروتوم به ضخامت 5 میکرون برش میخورند. معمولاً میکروتوم‌های آزمایشگاه‌ها از نوع دواری است که برای برش بهتر باید نمونه‌ها حدود یک دقیقه روی یخ قرار بگیرند. البته برخی از میکروتوم‌ها از نوع انجمادی هستند. به این گونه که گاز CO2 از درون محفظه‌ای آزاد می‌شود و ایجاد سرما می‌کند، سپس برش بافت‌ها، به طور خودبه‌خود در انجماد انجام میگیرد.

7) رنگ آمیزی بافت:

رنگ آمیزی H&E: در آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک اوستا از پروتکل‌ رنگ آمیزی H&E استفاده می‌گردد که شامل: استفاده از الکل، گزیلول، اسید الکل، لیتیوم کربنات و ائوزین می‌باشد.

رنگ آمیزی اختصاصی: رنگ آمیزی اختصاصی که در این آزمایشگاه انجام می‌گیرد شامل: رنگ آمیزی بافت همبند (PAS)، رنگ آمیزی نمونه‌های دستگاه عصبی (Retic)، رنگ آمیزی برخی مواد سیتوپلاسمیک، رنگ آمیزی میکروارگانیسم‌ها (زیل‌نلسون)، رنگ آمیزی سیتولوژیک و رنگ آمیزی رومانوفسکی می‌باشد.

8) روش مونت:

در این روش لام را از گزیلول، مرحله آخر رنگ آمیزی خارج میکنیم و با چکاندن یک قطره چسب انتلان، در مرکز لام به سرعت لامل را بر روی لام قرار میدهیم و کمی فشار به مرکز لامل وارد می‌کنیم. پس از خشک شدن لام‌ها، لیبل را به قسمت انتهای لام درج می‌کنیم، لام شما جهت بررسی محیا است.

تجهیزات پیشرفته:

آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک اوستا با دارا بودن تجهیزات و فناوری پیشرفته، نمونه‌ها را به طور دقیق تحلیل و پردازش می‌کند. این آزمایشگاه دارای چندین دستگاه مدرن و بروز شرکت  ROCHEبه صورت اتوماتیک، دستگاه مخصوص رنگ آمیزی و تجزیه و تحلیل نمونه‌ها، جهت کسب نتایج دقیق می‌باشد.

آزمایشگاه اوستا، از تکنیک‌های مولکولی از قبیل PCR و FISH جهت ارزیابی نمونه‌های ژنتیکی و مولکولی بهره‌مند می‌باشد.

پرسنل مجرب و متخصص:

آزمایشگاه پاتوبیولوژی اوستا متشکل از پرسنل مجرب و متخصص در زمینه پاتولوژی است که در نوبه خود بسیار توانمند، در بررسی نمونه‌ها از جهت بیماری‌ها و سایر شرایط پزشکی می‌باشند. در نهایت، نتایج آزمایشات توسط مسئول فنی (آقای دکتر وهاب رکابی) گزارش و تایید می‌گردد.

ارائه خدمات:

هیستوپاتولوژی: جهت بررسی نمونه‌های بافتی از میکروسکوپ و رنگ آمیزی‌های خاص برای تشخیص بیماری‌ها و سرطان‌ها استفاده می‌شود.

سیتوپاتولوژیست: نمونه‌های پاپ اسمیر و آسپیراسیون سوزنی FNA تجزیه و تحلیل می‌شوند.

ایمونوهیستوشیمی IHC: جهت تشخیص پروتئین‌های خاص در سلول‌ها، نوع سرطان و پیش‌آگهی پاسخ به درمان استفاده می‌شود.

پاتولوژی مولکولی: از مارکرهای ژنتیکی و مولکولی برای تشخیص بیماری‌ها استفاده می‌شود.

کنترل کیفی:

آزمایشگاه اوستا متشکل از یک بخش تخصصی کنترل کیفی خارجی و داخلی است که نقش مهمی در صحت و دقت نتایج ایفا می‌کند.

نگهداری نمونه‌ها:

نمونه‌ها در شرایط و دمای استاندارد نگهداری می‌شوند تا از تخریب احتمالی جلوگیری گردد.

بررسی تخصصی انواع نمونه‌ها:

نمونه جراحی: بافت‌های برداشته شده در حین جراحی به دقت بررسی می‌شوند و در صورت درخواست نتایج اورژانسی آزمایشگاه گزارش را در اسرع وقت ارائه می‌دهد.

بیوپسی: جهت تشخیص دقیق توده‌ها و ضایعات در نمونه‌های بیوپسی استفاده می‌شود.

مایعات بدن: مایعات پلور یا مایع مغزی-نخاعی جهت تشخیص اختلالات تجزیه و تحلیل می‌شوند.