تومور مارکر ها

مقدمه و تاریخچه

تومور مارکرها معمولا موادی از جنس پروتیئن هستند که در بدن و در پاسخ به رشد سرطان و یا توسط خود بافت سرطانی ساخته و معمولا در خون یا ادرار یافت می شوند.تومور مارکرها می توانند محصول خود سلولهای سرطانی یا سلولهای بدن در پاسخ به سرطان یا سایر شرایط باشند.انواع گوناگونی از تومور مارکرها وجود دارند. بعضی دارای ویژگی بوده و فقط در یک نوع منفرد از سرطان دیده می شوند در حالی که گروهی دیگر می توانند در انواع متعددی از سرطانها یافت شوند. 

از سوی دیگر بسیاری از مارکرهایی که از قبل به خوبی شناخته شده اند در شرایط غیر سرطانی هم دیده می شوند و در نتیجه برای سرطان تشخیصی نخواهند بود. اولین تومور مارکرهایی که برای ردیابی سرطان مورد استفاده قرار گرفت گنادوتروپین جفتی انسان یا HcG بود که به عنوان آزمایش حاملگی شناخته می شود.سطح بالایی از این ماده در خون و پس از حاملگی ممکن است نشانه ای از بیماری تروفو بلاستیک حاملگی باشد

کاربرد تومور مارکر ها

• در استفاده از تومور مارکر ها هدف اصلی این است که غربالگری و تشخیص زود هنگام سرطان اتفاق افتد چرا که در این زمان بیشترین احتمال تاثیر درمان وجود دارد .

از همین رو تنها تومور مارکر دارای مقبولیت گسترده به عنوان یک غربالگر در مردان (PSA) خواهد بود. سایر تومور مارکر ها یا فاقد ویژگی کافی هستند و یا این که در ابتدای بیماری به قدر کافی افزایش نیافته اند. ذکر این نکته الزامی است که تومور مارکرها به خودی خود تشخیصی نیستند و تشخیص قطعی سرطان با دیدن نمونه بافت سرطانی در زیر میکروسکوپ توسط پاتولوژیست صورت می گیرد. با این وجود تومور مارکرها اطلاعاتی به ما می دهند که از انها می توان به طرق زیر استفاده کرد:

1. غربالگری: غربالگری یا screening توسط تومور مارکرها به معنای جست و جوی سرطان در افرادی است که علایمی از بیماری را ندارند.
2. کمک به تشخیص: از تومور مارکر ها معمولا برای تشخیص سرطان استفاده نمی شود و در اکثر موارد سرطان فقط با نمونه بیوپسی تشخیص داده می شود.از تومور مارکرها می توان برای تشخیص منشا سرطان پخش شده در بدن که منشا اولیه ان معلوم نیست کمک گرفت.
3.  تعیین مرحله (stage): در بیمار مبتلا به سرطان از میزان بالا بودن تومور مارکرها می توان برای کمک به تعیین این که سرطان به چه میزان به سایر بافت ها و اعضا گسترش یافته است استفاده کرد.
4. تعیین پیش اگهی:عضی انواع سرطان نسبت به بقیه سریعتر رشد کرده و منتشر می شوند .حتی در یک نوع سرطان مثل سرطان سینه ،بعضی نسبت به بقیه بیشتر رشد کرده و منتشر می شوند یا ممکن است پاسخ کمتر یا بیشتری به درمانهای خاصی داشته باشند . بعضی از تومور مارکرهای جدیدتر به تعیین احتمال مهاجم بودن سرطان بیمار یا پاسخ احتمالی به داروهای خاص کمک می کنند.
5. راهنمای درمان: عضی از تومور مارکرها تعیین کننده دستورالعمل درمان خواهند بود.
6. پایش درمان: گر یک تومور مارکر برای نوع خاصی از سرطان در دسترس باشد برای تعیین کار امد بودن درمان راحت تر این است که به جای تکرار CXR و..هزینه کمتری خواهد داشت.
7. تعیین عود: به طور معمول یکی از بیشترین استفاده از  تومور مارکرها برای پایش عود سرطان خواهد بود.

   Alpha-Fetoprotein(AFP)

   اندازه گیریAFP درسرم به عنوان تومور مارکر برای ردیابی و پایش درمان  کارسینوم هپاتوسلولار (HCG) که در ان سطح سرمی AFP بطور بارزی افزایش می یابد صورت می گیرد. AFPهمراه باHCGبرای مرحله بندی و پایش تومورهای سلول زایای غیر سمینومی خصوصا تومورهای بیضه کاربرد دارد.

   B2-Microglobulin(BMG)

   BMG یک پروتئین سرمی  با وزن مولکولی پائین است که از غشا سلولی مشتق شده و جز ثابت زنجیره سبک کمپلکس آنتی ژن لوکوسیت انسانی کلاس یک  می باشدو از طریق گلومرول های کلیوی فیلتره شده و در توبولها باز جذب می شود.از آن ، درارزیابی پیش اگهی میلوم متعدد استفاده می شود به این صورت که میزان BMG سرمی بیانگر اندازه تومور،سرعت رشد و عملکرد کلیوی خواهد بود.

    Cancer Antigen15-3(CA15-3)

   CA15-3 به عنوان یک بیو مارکر سرطان سینه در نظر گرفته شده است. ماده ای که واقعا انداره گیری می شود گلیکو پروتئینی است که در بسیاری از کارسینوم ها از جمله ادنوکارسینوم ها و کارسینوم های سلول سنگفرشی افزایش بروز و در نتیجه افزایش سطح سرمی خواهد داشت.

   Cancer Antigen19-9(CA19-9)

   CA19-9 به عنوان مارکر سرطان پانکراس و گاهی اوقات کارسینوم هپاتوسلولار،کولون و رکتوم شناخته شده است.از CA19-9 عمدتا برای ردیابی،کمک به تشخیص و تعیین پیش اگهی بدخیمی پانکراس استفاده می شود.

   CancerAntigen72-4(CA72-4)

   CancerAntigen72-4DیاTAG-72یک موسین گلیکو پروتئین با وزن مولکولی بالاست که در سرم بیماران مبتلا به سرطان تخمدان و انواع آدنوکارسینوم های دستگاه گوارش به خصوص معده قابل ردیابی خواهد بود.از این مارکر در پی گیری بیماران مبتلا به سرطان معده پس  از جراحی نیز می توان کمک گرفت.

   Cancer Antigen 125(CA125)

   کاربرد اصلی CA125 پایش پاسخ به درمان و احتمال عود در بدخیمی های تخمدان (تومورهای اپی تلیالی غیر موسینی)می باشد.ازCA125 برای غربالگری بدخیمی های تخمدان هم استفاده می شود . براساس مطالعات متعدد،زنان بدون علامت پس از سن یائسگی که افزایش سطح سرمی CA125 دارند باید از نظر بدخیمی های دستگاه تناسلی از جمله تخمدان مورد ارزیابی قرار گیرند.

   Calcitonin

   کلسی تونین پلی پپتید کاهنده کلسیم خون است. که توسط سلولهای پارافولیکولر غده تیروئید و همچنین سلولهای نورواندوکرین تیموس و برونکوپولمنوری و برخی از سلولهای مدولای غده فوق کلیه ترشح می شود.غلظت کلسی تونین هم در نوع تک گیرو هم در نوع فامیلی کارسینوم مدولاری تیروئید و در هیپر پلازی سلولهای پارا فولیکولر  افزایش  می یابد.

   Carcinoembroyinc Antigen (CEA)

   CEA یک انتی ژن گلیکوپروتئینی اونکوفتال است که برای ارگان خاصی اختصاصی نبوده و موارد غیر طبیعی ان در بسیاری از تومورها و حالات غیر تومورال مشاهده می شود. از CEA به طور گسترده ای در تشخیص،پی گیری و پیش اگهی آدنو کارسینومها ی گوارشی خصوصا تومورهای کولورکتال استفاده می شود.

   Catecholamines

   کاتول امینها شامل اپی نفرین،نور اپی نفرین و دوپامین در مدولای غده ادرنال ،مغز و سیستم عصبی سمپاتیک ساخته می شود.اندازه گیری کاتکول امینها برای تشخیض نئو پلاسم های مترشحه کاتکول امین مفید می باشد.

   Gastrine

   گاسترین توسط سلولهای اندوکرین G که در انتروم معده و گاهی سایر مناطق دستگاه گوارش قرار دارند ترشح می شوند .از نظر بالینی اندازه گیری گاسترین به منظور تشخیص تومورهای کارسینوئید مترشحه گاسترین (گاسترینوما)انجام می شود.

   Glucagone

   گلوکاگون هورمونی پپتیدی است که از طریق ایجاد ادنوزین مونو فسفات حلقوی تولید گلوکز را تحریک کرده و در نتیجه برخلاف فعالیت انسولین عمل می کند.از گلوکاگون پلاسما برای تشخیص گلوکاگونوما استفاده می شود . گلوکونوما یک تومور بسیار نادر نورو اندوکرین است که معمولا در پانکراس یافت می شود.

   ۵-HydroxyindoleaceticAcid(5-HIAA)

   ۵-HIAA یک متابولیت سروتونین در ادرار است که از ان به عنوان مارکر تومورهای کارسینوئید استفاده می شود.تومورهای کارسینوئید ،نئوپلاسم های نورواندوکرینی هستند که عمدتا از دستگاه گوارش و تنفس منشا می گیرند.

   Homovanillic Acid(HVA)

   HVA متابولیت عمده نهایی دوپامین در ادرار  است. از HVA ادرار برای ردیابی و پی گیری  درمان بیماران مبتلا به نوروبلاستوم و فئو کروموسیتوم استفاده می شود. تقریبا در تمامی بیماران مبتلا به نوروبلاستوم HVA افزایش می یابد. در حالی که فقط در حدود ۸۰ درصد از انها افزایش کاتکول امین های ادرار دیده می شود.

   Human Chorionic Gonadotropin(B-hCG)

   B-hCG توسط سلولهای سن سی شیو تروفوبلاست ساخته می شود و علاوه بر آزمایش حاملگی به عنوان مارکر تومورهای تروفوبلاستیک  حاملگی،تومورهای سلول زایای غیر سمینومی و ندرتا سمینوما در نظر گرفته می شود.

   Metanephrines

   لغت تجمیعی متانفرینها شامل متانفرین و نورو متانفرین می شود که به ترتیب متابولیتهای ۵-متیله شده کاتکول امین های اپی نفرین و نور اپی نفرین هستند. نئوپلاسمهای مترشحه کاتکول امین ها که عمدتا از مدولای ادرنال منشا میگیرند عبارتند از:فئوکروموسیتوم،پاراگانگلیوم و نوروبلاستوم. اندازه گیری متانفرین ها در پلاسما یا ادرار برای تشخیص فئوکروموسیتوم حساس بوده و در این میان  حتی استفاده از نسبت متانفرین به کراتینین در ادرارممکن است مناسب تر هم باشد.

   Monocolonal Immunoglobulins

   پروتئین مونو کلونال محصول یک کلون منفرد بسط یافته شده از لنفوسیت های B و یا پلاسماسل هایی است که می توان ان را توسط الکتروفورز پروتئین سرم یا ادرار شناسایی کرد.پروتئین مونو کلونال در سرم یا ادرار در موارد زیر دیده می شود:

   • پلاسماسیتوم منفرد
   • میلوم پلاسما سل
   • آمیلو ئیدوز
   • ماکرو گلوبولینمی والدن اشتروم
   • بیماری های زنجیره سنگین
   • و…

   Neuron-Specific Enolase(NSE)

   استفاده از NSE به عنوان مارکر سرمی برای نئوپلاسم های نورواندوکرین در حال تحقیق و بررسی است.به نظر می رسد NSE سرم مارکر نسبتا اختصاصی برای سرطان سلول کوچک ریه باشد (ویژگی۸۵%)و نشان داده شده که برای پایش درمان و پیش گویی عود مبتلایان به این سرطان مفید بوده است.

   Prostate Specific Antigen(PSA)

   PSA یا کالیکرئین -۳ انسان، Hk3،سرین پروتئازی است که به طور انحصاری توسط سلولهای اپی تلیال بافت پروستات تولید می شود.PSA با غلظت های بالا در منی وجود داشته و عمل ان رقیق نمودن منی است.PSA بهترین و دقیق ترین مارکر برای ادنوکارسینوم پروستات است چرا که  در اکثرمردانی که سرطان پروستات قابل توجه از نظر بالینی دارند افزایش می یابد.همچنین در ردیابی بقایای تومور و پیشرفت بیماری پس از جراحی پروستات مفید خواهد بود.

   Prostatic Acid Phosphate(PAP)

   در حال حاضر سطح سرمی PSA جایگزین PAP در بیماریابی ،مرحله بندی و پی گیری بدخیمی های پروستات شده است. PSA ازPAP حساس تر و اختصاصی تر است. تقریبا تمامی بیماران مبتلا به به سرطان پروستات و افزایشPAP،گسترش خارج کپسولیو متاستاز دارند.بعد از درمان جراحی سرطان پروستات ،PAP سریع تر از PSA افت کرده و بعد از برداشتن کامل تومور باید غیر قابل اندازه گیری باشد. درمان محرومیت از اندوژن تولید PSA را کاهش میدهد اما اثری روی PAP ندارد که پیشنهاد کننده استفاده از PAP جهت پی گیری بیماران درمان شده با این روش است.

   Thyrogolobuline(Tg)

   تیروگلوبولین یک محصول ترشحی اپی تلیوم فولیکولی و شکل ذخیره ای هورمون های تیروئیدی یعنی T3و T4  می باشد .استفاده اصلی از تیروگلوبولین در پایش بیمارانی است که قبلا کارسینوم های تمایز یافته تیروئید داشته و جراحی شده اند . در چنین بیمارانی بعد از جراحی موفقیت امیز ،مقادیر باید کمتر از ۵ng/ml باشد .مقادیر افزایش یافته نشانه عود خواهد بود.

   VanillyImandelic Acid(VMA)

   VMA متابولیت اصلی کاتکول امین های اپی نفرین و نور اپی نفرین است در ارزیابی و غربالگری فئو کروموسیتوم حساسیت VMA کمتر از متانفرین ها می باشد ولی اختصاصیت بالاتری دارند. از VMAبرای تشخیص و پی گیری نوروبلاستوم ،گانگلیونوروم و گانگلیونوروبلاستوم نیز استفاده می شود.

   Vasoactive Intestinal Peptide(VIP)

   VIP یک نورو ترانسمیتر غیر ادرنرژیک غیر کولینرژیک است که به صورت گسترده در سلولهای سیستم عصبی مرکزی و محیطی توزیع شده است . توجه بالینی به VIP،برتومورهای مترشحه VIP که به انها VIPoma هم گفته می شود متمرکز شده است. این تومورها سبب اسهال ترشحی با حجم بالا می شوند که بسیار شبیه وبا است و از این رو لغت وبای پانکراسی برای انها به کاربرده شده است.