بیماری دیابت یا مرض قند از مهمترین بیماری های غدد درون ریز می باشد. سالانه افراد بسیاری در سرتاسر دنیا به این اختلال مبتلا می شوند و بسیاری هم با عوارض این بیماری دست به گریبان هستند. به دلایل گوناگونی، در بیماری دیابت، قند خون افزایش می یابد. پس هم برای تشخیص و غربالگری و هم برای پیگیری درمان، می بایست قند خون توسط بررسی های آزمایشگاهی چک شود. برای رسیدن به هر یک از این اهداف ذکر شده، از روش های آزمایشگاهی و معیار های خاصی در سنجش قند خون استفاده می کنیم.
آزمایش قند خون
آزمایش قند خون ، مقدار انواع قند ( که گلوکز نامیده می شود ) را در خون اندازه گیری می کند. قند در غذاهای کربوهیدرات دار وجود دارد. قند منبع اصلی انرژی است که بدن از آن استفاده می کند. انسولین هورمونی است که به سلول های بدن کمک می کند که از قند استفاده کنند. انسولین در پانکراس ( لوزالمعده) تولید می شود و وقتی که مقدار قند خون بالا می رود، انسولین هم در خون آزاد می شود.
به طور طبیعی، سطح قند خون بعد از خوردن غذا مقدار کمی بالا می رود. این افزایش قند باعث آزاد شدن انسولین از پانکراس می شود و در نتیجه آن مقدار قند خون زیاد بالا نمی رود. اگر مقدار قند خون برای مدت طولانی بالا بماند، می تواند به چشم ٬ کلیه ها ٬ اعصاب و رگ های خونی آسیب بزند.
چندین نوع آزمایش مختلف برای اندازه گیری مقدار قند خون وجود دارد، که عبارتند از:
قند خون ناشتا FBS) blood sugar Fasting)
این آزمایش قند خون را در حالی اندازه گیری می کند که شما حداقل حدود ۸ ساعت ناشتا بوده اید. این اولین آزمایشی است که برای تشخیص دیابت یا وضعیت پیش از دیابت استفاده می شود.
قند خون ۲ ساعت بعد از صبحانه ۲-hour postprandial blood sugar
این تست قند خون را دقیقا ۲ ساعت بعد از شروع صبحانه اندازه گیری می کند. این آزمایش برای تشخیص دیابت استفاده نمی شود.
قند خون تصادفی (Random blood sugar (RBS
این تست قند خون را بدون در نظر گرفتن اینکه شما چه موقعی غذا خورده اید، اندازه گیری می کند. چندین بررسی تصادفی ممکن است در طول روز انجام شود.
اندازه گیری تصادفی قند مفید است، چون میزان قند خون در افراد سالم در طول روز تغییر زیادی نمی کند. اگر قند خون در طول روز تغییر زیادی داشته باشد، ممکن است مشکلی در بدن وجود داشته باشد. این آزمایش، آزمایش قند خون اتفاقی (casual blood glucose test ) نیز نامیده می شود.
آزمایش تحمل گلوکز دهانی ( Oral glucose tolerance test )
این تست برای تشخیص مرحله ی پیش دیابت و همینطور خود دیابت استفاده می شود. آزمایش تحمل گلوکز دهانی جزو آزمایشاتی است که در آن شما قبل از آزمایش یک مایع شیرین می خورید. این آزمایش بیشتر برای تشخیص دیابت بارداری استفاده می شود. این آزمایش معمولا برای افراد دیابتی غیر باردار استفاده نمی شود.
بررسی هموگلوبین متصل به قند A1c ( هموگلوبین گلیکوزیله A1c)
مقدار هموگلوبین متصل به قند را اندازه گیری می کند. این آزمایش می تواند برای تشخیص دیابت استفاده شود. همچنین چگونگی کنترل دیابت را در ۲ الی ۳ ماه گذشته نشان می دهد و اینکه داروهای دیابت شما نیاز به تعویض دارد یا که خیر. نتیجه ی آزمایش HbA1C میانگین سطح قند خون را تخمین می زند. به آن متوسط گلوکز تخمین زده شده و یا EAG می گویند.
چرا آزمون های بررسی قند خون انجام می شود؟
آزمایش های قند خون در موارد زیر انجام می شود:
- بررسی بیماران دیابتی و پیش دیابتی
- بررسی درمان بیماران دیابتی
- بررسی دیابت بارداری (gestational diabetes)
- تعیین کردن پایین بودن مقدار قند خون ( هیپو گلایسمی) (hypoglycemia). اندازه گیری مقدار انسولین خون و پروتئینی به نام پپتید – C ممکن است در آزمایش تعیین قند خون اندازه گیری شود تا علت کاهش قند خون معلوم شود
مراحل آماده سازی آزمایش های بررسی قند خون ؟
(Fasting blood sugar (FBS ( آزمایش قند خون ناشتا ) : برای آزمایش قند خون ناشتا، قبل از دادن نمونه نباید به مدت ۸ ساعت چیزی میل کنید (به جز آب)
۲-hour postprandial blood sugar ( قند خون ۲ ساعت بعد از صبحانه) : برای آزمایش قند خون ۲ ساعته، دقیقا ۲ ساعت قبل از دادن نمونه خون، شروع به خوردن صبحانه کنید. آزمایش قند خون در خانه ( بررسی قند خون در منزل)، رایج ترین راه برای چک کردن قند خون ۲ ساعته می باشد.
Random blood sugar (RBS) & HbA1c ( قند خون تصادفی و هموگلوبین گلیکوزیله A1c) :آمادگی خاصی قبل از انجام این دو آزمایش لازم نیست.
Oral glucose tolerance test ( آزمایش تحمل گلوکز دهانی) : برای این آزمایش نیاز است که شما ۳ روز قبل از آزمایش رژیم خاصی داشته باشید و حداقل ۸ ساعت قبل از اولین آزمایش چیزی نخورید و نیاشامید و همچنین سیگار نکشید و ورزش سنگین هم انجام ندهید.
با پزشک خود در مورد نگرانی که در مورد آزمایش دارید ٬ احتمال خطر آن، نحوه انجام آزمایش یا نتایج احتمالی آزمایش صحبت کنید.
-
بررسی نتایج آزمایش قند خون
موارد طبیعی و نرمال
آزمایش قند خون، نوعی قند به نام گلوکز را در خون اندازه گیری می کند.
نتیجه آزمایش معمولا بعد از ۱ تا ۲ ساعت آماده می شود. میزان قند نمونه خون وریدی ممکن است با میزان قند نمونه ای که از انگشت گرفته می شود متفاوت باشد.
میزان نرمال قند خون در جدول زیر قرار گرفته که مقادیر مرجع نامیده می شود و فقط برای راهنمایی است. این مقادیر از یک آزمایشگاه با آزمایشگاه دیگر متفاوت است٬ و آزمایشگاهی که شما مراجعه می کنید ممکن است میزان مقادیر نرمال آن با مقادیر این جدول متفاوت باشد. جواب آزمایش باید میزان نرمالی را که آن آزمایشگاه استفاده می کند ٬داشته باشد. همچنین ٬ پزشک نتایج را بر اساس وضعیت سلامتی و یا عوامل دیگر ارزیابی می کند. این به این معنا است که اگر جواب آزمایش خارج از میزان طبیعی بود، ممکن است برای شما یا برای آن آزمایشگاه این میزان نرمال تلقی شود.
بررسی مقادیر قند خون
قند خون ناشتا = FBS : کمتر و یا برابر با ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر(mg/dL) ( ۵.۶ میلی مول در هر لیتر و یا mmol/L)
قند ۲ ساعت بعد از غذا = ۲hPP : کمتر از ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر (۷.۸ mmol/L) برای افراد ۵۰ سال و جوان تر، کمتر از ۱۵۰ میلی گرم در دسی لیتر (۸.۳ mmol/L) برای افراد سنین ۵۰ تا ۶۰ سال، و کمتر از ۱۶۰ میلی گرم در دسی لیتر (۸.۹ mmol/L) برای افراد ۶۰ یال و مسن تر
قند تصادفی : بر اساس زمان و مقداری که شما در آخرین وعده غذایی خوردید، سطح آن متغیر است. به طور کلی: ۸۰ تا ۱۲۰ میلی گرم در دسی لیتر (۴.۴-۶.۶ mmol/L) قبل از وعده ها و یا وقتی بیدار می شوید، ۱۰۰ تا ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر (۵.۵ -۷.۷ mmol/L) در زمان خواب
شرایط بسیاری می تواند میزان قند خون را تغییر دهد. پزشک شما در مورد هر نتیجه ی غیر طبیعی در تست های انجام شده در رابطه ی با علائم و پیشینه ی طبی با شما صحبت می کند.
مقادیر بالای قند خون
بعضی شرایط باعث افزایش قند خون می شود، که عبارتند از:
- استرس شدید
- حمله ی قلبی
- سکته ی مغزی
- سندرم کوشینگ
- داروهایی مثل کورتیکو استروئیدها
- افزایش تولید هورمون رشد ( آکرومگالی )
- کاهش مقادیر قند خون
اگر قند خون ناشتا در خانم ها کمتر از ۴۰ میلی گرم در دسی لیتر ( ۲.۲ mmol/L) و در آقایان کمتر از ۵۰ میلی گرم در دسی لیتر (۲.۸ mmol/L) باشد، در همراهی با علایم هیپو گلایسمی ممکن است توموری هم در بدن باشد که به صورت غیر طبیعی انسولین ترشح می کند ( به آن انسولینما می گویند).
کاهش قند خون ممکن است ناشی از علل زیر هم باشد:
- بیماری آدیسون
- کاهش سطح هورمون های تیروئیدی (هیپوتیروئیدیسم)
- وجود تومور در غده هیپوفیز
- بیماری کبدی از جمله سیروز کبدی
- نارسایی کلیه
- سوء تغذیه و یا اختلال در غذا خوردن، مانند بی اشتهایی.
- مصرف دارو های موثر در درمان دیابت
عوامل موثر بر آزمایشات قند خون
دلایلی که آزمایش قند خون نمی تواند مفید واقع شود و یا اینکه نتایج آن کمکی به ما نکند، عبارتند از:
- خوردن یا نوشیدن کمتر از ۸ ساعت قبل از آزمایش خون ناشتا و یا کمتر از ۲ ساعت قبل از آزمون ۲ ساعت پس از غذا.
- مصرف الکل
- بیمار بودن یا استرس داشتن، سیگار کشیدن و مصرف قهوه
- مصرف داروهایی همانند داروی جلوگیری از بارداری، داروهای کاهنده فشار خون، فنی توئین (دیلانتین)، فورزماید ( لازیکس)، تریامترن (دیرنیوم دیازید)، یدروکلروتیازید (اسیدریکس، ارتیک)، نیاسین، پروپرانول (ایندرال) و یا کورتیکواستروئید (پردنیزون). بعضی داروها می توانند سبب تغییر در آزمایش قند خون شوند. حتما به پزشک خود اطلاع دهید که چه داروهایی مصرف می کنید.
در چه مواردی باید تامل کنیم؟
- میزان قند خون در ادرار هم اندازه گیری می شود. بسیاری از افراد دیابتی در ادرار خود قند دارند. اما میزان قند در خون باید خیلی زیاد باشد تا قند در ادرار ظاهر شود.
- به این دلیل ٬ اندازه گیری قند ادرار برای تشخیص و یا غربالگری دیابت به کار نمی رود.
- اگر شما مبتلا به دیابت هستید٬ باید همیشه در خانه قند خود را اندازه گیری کنید.