غدد فوق کلیوی
غدد فوق کلیوی
غدد فوق کلیوی یا غده های آدرنال، غدد درون ریز هستند که در بالای کلیه ها قرار دارند. آنها هورمون های بسیار مهمی از جمله کورتیزول، آلدوسترون و آدرنالین را تولید می کنند. هورمون های فوق کلیوی به تنظیم چندیم عملکرد بدن، از جمله متابولیسم، فشار خون و پاسخ بدن به استرس و رشد ویژگی های جنسی کمک می کنند.
غدد فوق کلیوی چیستند؟
غده‌های آدرنال، غدد کوچک و مثلثی شکلی هستند که در بالای هر یک از دو کلیه قرار دارند. آنها بخشی از سیستم غدد درون ریز هستند و هورمون‌های خاصی تولید می‌کنند که به تنظیم چندین عملکرد مهم بدن کمک می‌کنند.
غدد فوق کلیوی از دو بخش تشکیل شده‌اند: قشر (ناحیه بیرونی) و مغز (بخش داخلی). هر بخش مسئول تولید هورمون‌های مختلف است.
سیستم غدد درون ریز چیست؟
سیستم غدد درون ریز شبکه‌ای از چندین غده است که هورمون‌ها را ایجاد و ترشح می‌کنند.
غده اندامی است که یک یا چند ماده مانند هورمون‌ها، شیره‌های گوارشی، عرق یا اشک را تولید می‌کند. غدد درون ریز هورمون‌ها را مستقیماً به جریان خون آزاد می‌کنند.
هورمون‌ها مواد شیمیایی هستند که با انتقال پیام‌ها از طریق خون به اندام‌ها، پوست، عضلات و سایر بافت‌ها، عملکردهای مختلف بدن را هماهنگ می‌کنند. این سیگنال‌ها به بدن می‌گویند که چه کاری را و چه زمانی انجام دهد.
اندام‌ها و غدد زیر سیستم غدد درون‌ریز را تشکیل می‌دهند:
- هیپوتالاموس
- غده هیپوفیز
- تیروئید
- غدد پاراتیروئید
- غدد فوق کلیوی
- لوزالمعده
- غده پینه آل
- تخمدان‌ها
- بیضه‌ها
غدد فوق کلیوی چه کاری انجام می‌دهند؟
غده‌های آدرنال مسئول تولید و ترشح هورمون‌های ضروری زیر هستند:
کورتیزول: کورتیزول یک هورمون گلوکوکورتیکوئیدی است که چندین نقش مهم ایفا می‌کند. این هورمون به کنترل استفاده بدن از چربی‌ها، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها کمک می‌کند. همچنین التهاب را سرکوب می‌کند، فشار خون را تنظیم می‌کند، قند خون را افزایش می‌دهد و به کنترل چرخه خواب و بیداری کمک می‌کند. غدد فوق کلیوی در مواقع استرس، کورتیزول آزاد می‌کنند تا به بدن کمک کنند انرژی خود را افزایش دهد و در شرایط اضطراری بهتر عمل کند.
آلدوسترون: آلدوسترون یک هورمون مینرالوکورتیکوئیدی است که نقش اساسی در تنظیم فشار خون و سطح سدیم و پتاسیم (الکترولیت‌ها) در خون ایفا می‌کند. این بدان معناست که آلدوسترون با کنترل سطح الکترولیت‌های خون، به تنظیم pH خون (میزان اسیدی یا بازی بودن آن) کمک می‌کند.
DHEA و استروئیدهای آندروژنی: این هورمون‌ها، هورمون‌های مردانه ضعیفی هستند، به این معنی که تأثیر بیولوژیکی زیادی ندارند. آنها در تخمدان‌ها به هورمون‌های زنانه (استروژن) و در بیضه‌ها به هورمون‌های مردانه (آندروژن) تبدیل می‌شوند. آندروژن‌ها معمولاً به عنوان هورمون‌های مردانه در نظر گرفته می‌شوند، اما بدن زن به طور طبیعی تعداد کمی آندروژن نیز تولید می‌کند.
آدرنالین (اپی نفرین) و نورآدرنالین (نوراپی نفرین): این هورمون‌ها به عنوان کاتکول آمین‌ها نامیده می‌شوند. آدرنالین و نورآدرنالین قادر به افزایش ضربان قلب و نیروی انقباضات قلب، افزایش جریان خون به عضلات و مغز و کمک به متابولیسم گلوکز هستند. آنها همچنین انقباض رگ‌های خونی (انقباض عروق) را کنترل می‌کنند که به حفظ فشار خون کمک می‌کند. غدد فوق کلیوی اغلب این هورمون‌ها را مانند سایر هورمون‌های آدرنال، هنگامی که فرد در موقعیت‌های استرس‌زای جسمی و عاطفی قرار دارد، آزاد می‌کنند.
این هورمون‌ها را می‌توان به دو گروه کلی طبقه‌بندی کرد:
کاتکولامین‌ها: به گونه ای است که بدن در پاسخ به استرس جسمی یا عاطفی در خون ترشح می‌کند. کاتکولامین‌های اصلی دوپامین، آدرنالین و نورآدرنالین هستند. مدولای آدرنال، قسمت داخلی غده‌های آدرنال، کاتکولامین‌های آدرنالین و نورآدرنالین را تولید و ترشح می‌کند.
هورمون‌های استروئیدی: هورمون‌های استروئیدی به کنترل متابولیسم، التهاب، عملکرد سیستم ایمنی، تعادل نمک و آب، ایجاد ویژگی‌های جنسی و توانایی مقاومت در برابر آسیب و بیماری کمک می‌کنند. قشر آدرنال، ناحیه بیرونی غدد فوق کلیوی، گلوکوکورتیکوئیدها، مینرالوکورتیکوئیدها و آندروژن‌های آدرنال را تولید و ترشح می‌کند که همگی انواع هورمون های استروئیدی هستند.
چه اندام‌ها و غدد دیگری با غده‌های آدرنال در تعامل هستند؟
بسیاری از قسمت‌های دیگر بدن با این غدد در تعامل هستند، از جمله:
- هیپوتالاموس
- غده هیپوفیز
- کلیه‌ها
- سیستم عصبی سمپاتیک
غده‌های آدرنال تا حدودی توسط هیپوتالاموس و غده هیپوفیز کنترل می‌شوند. هیپوتالاموس، ناحیه کوچکی از مغز که در تنظیم هورمونی نقش دارد، هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین (CRH) و هورمون ضد ادراری (ADH یا وازوپرسین) تولید می‌کند. ADH و CRH غده هیپوفیز را برای ترشح کورتیکوتروپین (هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک یا ACTH) تحریک می‌کنند که غدد فوق کلیوی را برای تولید کورتیکواستروئیدهایی مانند کورتیزول و آلدوسترون تحریک می‌کند.
کلیه‌ها در تولید بیشتر یا کمتر آلدوسترون توسط غده‌های آدرنال نقش دارند و سیستم عصبی سمپاتیک ترشح آدرنالین و نورآدرنالین را از غدد فوق کلیوی تنظیم می‌کند.
آیا فرد می‌تواند بدون غدد فوق کلیوی زندگی کند؟
غده های آدرنال هورمون‌هایی تولید می‌کنند که بدون آنها نمی‌توان زندگی کرد، از جمله هورمون‌های جنسی و کورتیزول. گاهی اوقات ممکن است هر دو غده فوق کلیوی را با جراحی (آدرنالکتومی) برای درمان برخی از بیماری‌های آدرنال از دست داد. افرادی که این جراحی را انجام می‌دهند، باید داروهای خاصی را برای جایگزینی هورمون‌های غده فوق کلیوی به صورت مادام‌العمر مصرف کنند.
آناتومی
غدد فوق کلیوی کجا قرار دارند؟
ما دو غده فوق کلیوی داریم که در بالای هر یک از کلیه‌هایمان قرار دارند. کلیه‌های ما در زیر قفسه سینه در دو طرف ستون فقرات قرار دارند.
غدد فوق کلیوی از چه بخش‌هایی تشکیل شده‌اند؟
هر دو غده‌های آدرنال از دو بخش اصلی تشکیل شده‌اند:
مدولا: مدولا قسمت داخلی غده فوق کلیوی است و هورمون‌های آدرنالین (اپی نفرین) و نورآدرنالین (نوراپی نفرین) را ترشح می‌کند. این هورمون‌ها به کنترل فشار خون، ضربان قلب، تعریق و سایر فعالیت‌هایی که توسط سیستم عصبی سمپاتیک تنظیم می‌شوند، کمک می‌کنند.
کورتکس: کورتکس قسمت بیرونی غده فوق کلیوی است و هورمون های کورتیکواستروئید و مینرالوکورتیکوئید ترشح می‌کند. کورتکس فوق کلیوی همچنین تولید مقادیر کمی از هورمون‌های استروئیدی جنسی مردانه (استروئیدهای آندروژنی) را تحریک می‌کند.
اندازه غدد فوق کلیوی چقدر است؟
غدد فوق کلیوی معمولاً حدود نیم اینچ ارتفاع و 3 اینچ طول دارند. آنها به شکل مثلث‌های گرد هستند.
چه شرایط و اختلالات رایجی بر غدد فوق کلیوی تأثیر می‌گذارند؟
اختلالات غده فوق کلیوی مختلفی وجود دارد. این اختلالات زمانی اتفاق می‌افتند که غدد فوق کلیوی یک یا چند هورمون را بیش از حد یا به اندازه کافی تولید نمی‌کنند. برخی از بیماری‌های غده‌های آدرنال موقتی هستند، در حالی که برخی دیگر مزمن (مادام العمر) هستند.
علل اختلالات غده فوق کلیوی عبارتند از:
- جهش‌های ژنتیکی
- بیماری های خودایمنی
- تومورها، مانند فئوکروموسیتوم‌ها
- آسیب به غدد فوق کلیوی از طریق آسیب، عفونت یا خونریزی
- مشکل در هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز، که هر دو به تنظیم غدد فوق کلیوی کمک می‌کنند.
- برخی از داروهای استروئیدی، مانند پردنیزون و دگزامتازون
بیماری های غده فوق کلیوی عبارتند از:
بیماری آدیسون (نارسایی اولیه آدرنال): این یک بیماری خودایمنی است که باعث می‌شود غدد فوق کلیوی سطح کورتیزول و آلدوسترون پایین‌تر از حد طبیعی تولید کنند.
سندرم کوشینگ: این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که غدد فوق کلیوی کورتیزول زیادی تولید می‌کنند. این معمولاً توسط یک تومور یا داروهای خاص ایجاد می‌شود.
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال: این بیماری زمانی به وجود می‌آید که بدن فاقد آنزیمی است که غدد فوق کلیوی برای تولید هورمون به آن نیاز دارند.
رشد بیش از حد مو (هیرسوتیسم): این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که زنان به دلیل سطح بالای آندروژن که غدد فوق کلیوی تولید می‌کنند، دچار رشد بیش از حد مو می‌شوند.
آلدوسترونیسم اولیه (سندرم کان): این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که غدد فوق کلیوی آلدوسترون زیادی تولید می‌کنند.
خونریزی شدید دو طرفه آدرنال (سندرم واترهاوس-فریدریشسن): این یک بیماری حاد است که به دلیل خونریزی در غده، منجر به نارسایی غده فوق کلیوی می‌شود. این بیماری معمولاً با عفونت شدیدی به نام سپسیس همراه است.
علائم و نشانه‌های هشدار دهنده اولیه مشکلات غده فوق کلیوی چیست؟
علائم مشکلات غده فوق کلیوی بسته به اینکه کدام هورمون‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرند، متفاوت است. بسیاری از علائم اختلالات غده فوق کلیوی مشابه علائم سایر بیماری‌ها هستند.
نشانه‌هایی که مربوط به فرآیندهای بدنی هستند که هورمون‌های غده فوق کلیوی بر آنها تأثیر می‌گذارند، عبارتند از:
علائم متابولیسم: افزایش یا کاهش وزن بی‌دلیل، خستگی، قند خون بالا یا پایین مکرر، ضعف.
علائم سیستم ایمنی: بیماری یا عفونت‌های مکرر.
نشانه های فشار خون: فشار خون بالا (هیپرتانسیون) یا فشار خون پایین (هیپوتانسیون).
علائم ویژگی های جنسی که زنان و مردان نابالغ را تحت تأثیر قرار می‌دهد:
رشد موهای صورت و یا طاسی، ایجاد آکنه، بم شدن صدا و عضلانی‌تر شدن.
چه آزمایش‌هایی سلامت غدد فوق کلیوی را بررسی می‌کنند؟
اگر علائم مشکلات احتمالی غده فوق کلیوی را تجربه می‌کنید، پزشک می‌تواند آزمایش‌های خون و ادرار خاصی را تجویز کند که سطح هورمون‌های مختلف آدرنال را اندازه‌گیری می‌کنند.
آزمایشات تکمیلی برای بررسی عملکرد و بیماری‌های غده های آدرنال شامل موارد زیر هستند:
تست کورتیزول خون و ادرار 24 ساعته: برای بررسی اختلالات مانند سندرم کوشینگ یا کم‌کاری غده فوق کلیوی.
ACTH: برای تشخیص منشاء اختلالات هورمونی (مرکزی یا محیطی).
آلدوسترون و رنین پلاسما: جهت ارزیابی اختلالات تنظیم آب و الکترولیت‌ها، مانند هایپرآلدوسترونیسم اولیه.
آزمایش متانفرین‌ها و کاتکولامین‌های ادراری: برای تشخیص تومورهایی مانند فئوکروموسیتوما.
DHEA-S: برای بررسی ترشح هورمون‌های آندروژنیک از غده فوق کلیوی.
تست‌های سرکوب دگزامتازون: در ارزیابی سندرم کوشینگ.
ACTH stimulation test: برای ارزیابی کافی بودن پاسخ غدد فوق کلیوی در تولید کورتیزول.
اگر نتایج، سطوح غیرطبیعی را نشان دهد، پزشک ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی را تجویز کند.
همچنین پزشک ممکن است شما را به یک متخصص غدد درون‌ریز، متخصص هورمون‌ها و بیماری‌های سیستم غدد درون‌ریز، ارجاع دهد.
نتیجه گیری
غدد فوق کلیوی مسئول تولید چندین هورمون مهم در بدن هستند.
اگرچه برخی از اختلالات غده‌های آدرنال می‌توانند جدی باشند، اما گزینه‌های درمانی زیادی وجود دارد که به افراد فرصت خوبی برای داشتن یک زندگی سالم می‌دهد.
افرادی که علائم اختلال آدرنال را دارند باید با پزشک صحبت کنند. دریافت درمان پزشکی سریع می‌تواند به فرد کمک کند تا وضعیت خود را کنترل کند و از هرگونه عارضه‌ای جلوگیری کند.
مطالب مشابه:
