هیدروسفالی
هیدروسفالی
هیدروسفالی تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی (CSF) در حفره های مغز به نام بطن است و زمانی به عنوان “آب روی مغز” شناخته می شد. این مایع اضافی باعث گشاد شدن بطن ها می شود که فشار مضری بر بافت های مغز وارد می کند. در حال حاضر، درمانی برای هیدروسفالی وجود ندارد، اما قابل کنترل است.
مایع مغزی نخاعی CSF معمولاً از طریق بطن ها جریان می یابد و مغز و ستون فقرات را شستشو می دهد. اما فشار بیش از حد مایع مغزی نخاعی می تواند به بافت های مغز آسیب برساند و باعث ایجاد طیف وسیعی از علائم مرتبط با عملکرد مغز شود.
هیدروسفالی ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد، اما بیشتر در میان نوزادان و بزرگسالان 60 سال و بالاتر رخ می دهد. جراحی می تواند سطوح مایع مغزی نخاعی را در مغز سالم بازگرداند و حفظ کند.
انواع مختلف هیدروسفالی
چهار نوع اصلی هیدروسفالی عبارتند از: هیدروسفالی ارتباطی، هیدروسفالی غیر ارتباطی، هیدروسفالی با فشار طبیعی و هیدروسفالی خارج از خلاء.
1) هیدروسفالی ارتباطی
زمانی اتفاق می افتد که جریان CSF پس از خروج از بطن مسدود شود. این نوع هیدروسفالی ممکن است از ضخیم شدن غشاء در پایه مغز به نام عنکبوتیه ایجاد شود. این انسداد از جریان آزاد CSF جلوگیری می کند. همچنین در این نوع هیدروسفالی، CSF همچنان می تواند بین بطن ها که باز هستند، جریان یابد.
2) هیدروسفالی غیر ارتباطی
با نام هیدروسفالی انسدادی نیز شناخته می شود. این زمانی اتفاق می افتد که جریان مایع مغزی نخاعی در امتداد یک یا چند مجرای باریکی که بطن ها را به هم متصل می کنند، مسدود شود.
3) هیدروسفالی فشار طبیعی (NPH)
زمانی اتفاق می افتد که تجمع مایع مغزی نخاعی باعث بزرگ شدن بطن ها می شود، اما افزایش فشار کمی وجود دارد. تفاوت بین NPH و سایر انواع هیدروسفالی در این است که حتی اگر مقدار CSF بیشتر از حد طبیعی باشد، فشار داخل بطن ها ثابت می ماند. تجمع مایع مغزی نخاعی در بطن ها به آرامی اتفاق می افتد و علائم به مرور زمان بروز می کنند. NPH اغلب در میان افراد مسن رخ می دهد.
4) هیدروسفالی خارج از خلاء
ناشی از آسیب مغزی مانند آسیب سر یا سکته است. در این موارد، بافت مغز اطراف بطن کوچک می شود. CSF در بطن ها ایجاد می شود تا فضای اضافی را پر کند. در این زمان، بطن ها بزرگ می شوند، اما فشار در سر معمولاً طبیعی است.
کلمه دیگری که ممکن است در مورد هیدروسفالی بشنوید، ونتریکولومگالی است. ونتریکولومگالی اصطلاحی است که برای بزرگ شدن بطن های مغز جنین استفاده می شود. هیدروسفالی ممکن است علت بطن کولومگالی باشد، اما دلایل دیگری نیز وجود دارد که باعث بزرگ شدن بطن می شود.
علائم هیدروسفالی
علائم ممکن است بسته به سن متفاوت باشد.
نوزادان
علائم رایج هیدروسفالی در نوزادان عبارتند از:
- تغییرات در سر
- سر بزرگتر از حد معمول
- افزایش سریع اندازه سر نوزاد
- یک برآمدگی یا لکه نرم در بالای سر
- حالت تهوع و استفراغ
- خواب آلودگی یا بی حالی
- تحریک پذیری
- مشکل در غذا خوردن
- تشنج
- چشم ها به سمت پایین خیره شده اند
- مشکلات تون و قدرت عضلانی
کودکان نوپا و بزرگتر
در میان کودکان نوپا و بزرگتر، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سردرد
- تاری یا دوبینی
- حرکات چشم که معمول نیست
- بزرگ شدن سر یک کودک نوپا
- خواب آلودگی یا سستی
- حالت تهوع یا استفراغ
- مشکل در تعادل
- هماهنگی ضعیف
- اشتهای ضعیف
- عدم کنترل مثانه یا تکرر ادرار
- تغییرات رفتاری و شناختی
- تحریک پذیری
- تغییر در شخصیت
- کاهش عملکرد در مدرسه
- تأخیر یا مشکلات مربوط به مهارت های قبلی، مانند راه رفتن یا صحبت کردن
بزرگسالان جوان و میانسال
علائم شایع در این گروه سنی عبارتند از:
- سردرد
- سستی
- عدم هماهنگی یا تعادل
- عدم کنترل مثانه یا نیاز به دفع مکرر ادرار
- مشکلات بینایی
- کاهش حافظه، تمرکز و سایر مهارت های تفکر که ممکن است بر عملکرد شغلی تأثیر بگذارد.
بزرگسالان مسن
در میان بزرگسالان 60 سال و بالاتر، علائم شایع‌تر هیدروسفالی عبارتند از:
- عدم کنترل مثانه یا نیاز به دفع مکرر ادرار
- از دست دادن حافظه
- عدم تدریجی سایر مهارت های تفکر یا استدلال
- مشکل در راه رفتن که اغلب به عنوان تکان دادن یا احساس گیرکردن پاها توصیف می شود.
- هماهنگی یا تعادل ضعیف
زمان مراجعه به پزشک
برای نوزادان و کودکان نوپا با علائم ذکر شده باید به پزشک مراجعه کنید:
- گریه بلند
- مشکلات مکیدن یا تغذیه
- استفراغ مکرر بدون علت مشخص
- تشنج
برای سایر علائم هیدروسفالی در هر گروه سنی فوراً به پزشک مراجعه کنید
چه عواملی باعث هیدروسفالی می شود؟
هیدروسفالی ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود. این عارضه ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد.
ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در طول رشد جنین باعث هیدروسفالی مادرزادی می شود. شایع ترین علل هیدروسفالی مادرزادی عبارتند از:
- اسپینا بیفیدا و سایر نقایص مغز و نخاع (لوله عصبی)
- باریک شدن مسیر کوچک بین بطن سوم و چهارم مغز
- عوارض زایمان زودرس، مانند خونریزی داخل بطن
- عفونت های دوران بارداری مانند سرخجه که می تواند باعث التهاب در بافت مغز جنین شود.
هیدروسفالی اکتسابی در هر زمان پس از تولد ایجاد می شود و می تواند افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد. شایع ترین علل هیدروسفالی اکتسابی عبارتند از:
- ضربه به سر
- سکته
- تومورهای مغزی یا نخاعی
- مننژیت یا سایر عفونت های مغز یا نخاع
- علاوه بر این، خونریزی یا عوارض جراحی ممکن است باعث هیدروسفالی فشار طبیعی شود. بسیاری از افراد بدون دلیل مشخص به NPH مبتلا می شوند.
تشخیص و آزمایشات
هیدروسفالی از طریق ارزیابی عصبی مشخص می شود. پزشک ممکن است از تکنیک های تصویربرداری مغز مانند اولتراسوند، CT Scan یا MRI استفاده کند.
آزمایشات دیگری اغلب در بزرگسالان برای تشخیص این بیماری انجام می شود.
این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تپ مایع نخاعی (پونکسیون کمری) یا آزمایش LP
- مانیتورینگ فشار داخل جمجمه ای (ICP)، که از یک مانیتور فشار کوچک برای اندازه گیری فشار در مغز استفاده می شود.
- معاینه فوندوسکوپی که از یک دستگاه مخصوص برای مشاهده عصب بینایی در پشت چشم استفاده می شود.
کنترل و درمان
اگر هیدروسفالی درمان نشود، می تواند کشنده باشد. تشخیص زودهنگام و درمان موفقیت آمیز شانس بهبودی را افزایش می دهد. درمان این بیماری به روش جراحی می تواند بهترین گزینه باشد.
در حال حاضر تنها راه درمان هیدروسفالی، جراحی مغز است. دو نوع جراحی مغز برای درمان این بیماری استفاده می شود:
شانت (Shunt) مغزی: رایج ترین نوع درمان هیدروسفالی، قرار دادن یک وسیله پزشکی به نام شانت با جراحی است. شانت یک لوله انعطاف پذیر است که در مغز قرار می گیرد. CSF بیش از حد را به ناحیه دیگری از بدن تخلیه می کند، جایی که می تواند جذب شود.
بطن سوم آندوسکوپی (ETV): با این جراحی، سوراخ کوچکی در کف بطن سوم ایجاد می شود. این یک مسیر برای CSF ایجاد می کند تا در داخل و اطراف مغز مانند حالت عادی جریان یابد. این روش به طور کلی در کودکان بالای 2 سال انجام می شود.
عوارض درمان
بسیاری از افراد چندین دهه را بدون عارضه می گذرانند، اما ناگهان همه چیز می تواند به سرعت تغییر کند. افرادی که با شانت عمل جراحی انجام دادند، باید به طور منظم معاینات پزشکی را انجام دهند. شانت ها می توانند بشکنند، از کار بیفتند یا عفونی شوند. اگر این اتفاق بیفتد، جراحی مغز دیگری توسط پزشک توصیه می شود. همچنین یک ETV می تواند در هر زمان مسدود شود و فرد را در معرض خطر قرار دهد.
در صورت بروز علائم شکست شانت یا مسدود شدن EVT، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. علائم زیر ممکن است شامل موارد مشابه با هیدروسفالی باشد، مانند:
- سردرد
- مشکلات بینایی
- حالت تهوع یا استفراغ
- احساس خستگی
- درد عضلات گردن یا شانه
- تشنج
- قرمزی یا حساسیت در امتداد ناحیه شانت
- تب کم درجه
مطالب مشابه:
