سل چیست؟
سل چیست؟
سل (TB) یک بیماری جدی است که عمدتاً ریهها را درگیر میکند. میکروبهایی که باعث بیماری سل میشوند، نوعی باکتری هستند. سل میتواند زمانی گسترش یابد که فرد مبتلا به این بیماری، سرفه، عطسه داشته باشد. این میتواند قطرات ریز همراه با میکروبها را در هوا قرار دهد. سپس فرد دیگری میتواند با تنفس قطرات، میکروبها را وارد ریههای خود کند.
بیماری سل به راحتی در جاهایی که افراد در شلوغی جمع میشوند یا در شرایط شلوغ زندگی میکنند، گسترش مییابد. افراد مبتلا به HIV/AIDS و سایر افراد با سیستم ایمنی ضعیف، نسبت به افراد دارای سیستم ایمنی معمولی، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سل هستند.
داروهای آنتی بیوتیک میتوانند سل را درمان کنند، اما برخی از اشکل باکتری دیگر، به خوبی به درمانها پاسخ نمیدهند.
علائم سل چیست؟
هنگامی که میکروبهای سل زنده هستند و در ریهها تکثیر میشوند، به آن عفونت سل نیز میگویند. علائم عفونت سل ممکن است در هر مرحله متفاوت باشد.
عفونت سل اولیه:
در این مرحله سلولهای ایمنی، میکروبها را پیدا و جذب میکنند. سیستم ایمنی ممکن است میکروبها را کاملاً از بین ببرد. اما برخی از میکروبهای دیگر ممکن اسن زنده بمانند و تکثیر شوند.
اکثر افراد در طول عفونت اولیه سل، علائمی ندارند. اما برخی از افراد ممکن است علائمی شبیه به آنفولانزا داشته باشند، مانند:
تب کم
خستگی
سرفه
عفونت سل نهفته:
عفونت اولیه معمولاً با مرحلهای به نام عفونت سل نهفته همراه است. در این مرحله، سلولهای سیستم ایمنی دیوارهای در اطراف بافت ریه با میکروبهای سل میسازند. اگر سیستم ایمنی میکروبها را تحت کنترل قرار دهد، آنها نمیتوانند آسیب بیشتری به بدن وارد کنند، اما زنده میمانند. همچنین در طول عفونت سل نهفته، هیچ علامتی وجود ندارد.
بیماری سل فعال:
این مرحله زمانی اتفاق میافتد که سیستم ایمنی نتواند عفونت را کنترل کند. در این صورت میکروبها باعث ایجاد بیماری در سراسر ریهها یا سایر قسمتهای بدن میشوند. بیماری سل فعال ممکن است بلافاصله پس از عفونت اولیه رخ دهد. اما معمولاً پس از ماهها یا سالها عفونت سل نهفته اتفاق میافتد.
علائم بیماری سل فعال در ریهها معمولاً به تدریج شروع میشوند و طی چند هفته بدتر میشوند. آنها ممکن است شامل موراد زیر باشند:
سرفه: خونی یا مخاطی
درد قفسه سینه
درد هنگام تنفس یا سرفه
تب
لرز
تعریق شبانه
کاهش وزن
بی اشتهایی
خستگی
احساس بی حالی
بیماری سل فعال در خارج از ریهها:
عفونت سل میتواند از ریهها به سایر قسمتهای بدن سرایت کند. به این بیماری، سل خارج ریوی میگویند. بسته به اینکه چه قسمتی از بدن آلوده شده است، علائم متفاوت است. علائم رایج ممکن است شامل موارد زیر باشد:
تب
لرز
تعریق شبانه
بی اشتهایی
کاهش وزن
خستگی
ضعف و بی حالی
درد در نزدیکی ناحیه عفونت
محلهای شایع بیماری سل فعال در خارج از ریهها عبارتند از:
کلیهها
کبد
مایع اطراف مغز و نخاع
ماهیچههای قلب
اندام تناسلی
غدد لنفاوی
استخوانها و مفاصل
پوست
دیوارههای رگهای خونی
حنجره
بیماری سل فعال در کودکان:
علائم بیماری سل فعال در کودکان متفاوت است. به طور معمول، علائم بر اساس سن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
نوجوانان: علائم مشابه علائم بزرگسالان است.
کودکان 1 تا 12 ساله: کودکان کوچکتر ممکن است تب داشته باشند که از بین نرود و وزن کم کنند.
نوزادان: نوزاد آنطور که باید رشد نمیکند یا وزن اضافه نمیکند. همچنین، نوزاد ممکن است علائمی از تورم در مایع اطراف مغز یا نخاع داشته باشد، از جمله:
تنبل بودن یا عدم فعالیت
به طور غیرمعمول بیش فعال
استفراغ
تغذیه ضعیف
نقطه نرم برآمده روی سر
رفلکسهای ضعیف
زمان مراجعه به پزشک
در صورت داشتن موارد زیر به مراقبتهای اورژانسی مراجعه کنید:
درد قفسه سینه
سردرد ناگهانی و شدید
گیجی
تشنج
تنفس دشوار
علائمی که به مراقبت فوری نیاز است:
سرفه خونی
خون در ادرار یا مدفوع
علل سل چیست؟
سل توسط یک باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد میشود.
افراد مبتلا به بیماری سل فعال در ریهها یا حنجره، میتوانند این بیماری را گسترش دهند. آنها قطرات کوچکی را ترشح میکنند که باکتریها را از طریق هوا حمل میکند. این اتفاق میتواند زمانی رخ دهد که آنها در حال صحبت کردن، آواز خواندن، خندیدن، سرفه یا عطسه باشند. فرد ممکن است پس از استنشاق قطرات، به عفونت سل مبتلا شود.
زمانی که افراد زمان زیادی را با هم در یک فضای بسته بگذرانند، احتمال شیوع این بیماری بیشتر است. بنابراین این بیماری در مکانهایی که افراد برای مدت طولانی با هم زندگی میکنند یا کار میکنند، به راحتی پخش میشود. همچنین این بیماری در اجتماعات شلوغ راحتتر پخش میشود.
فرد مبتلا به عفونت نهفته سل، نمیتواند بیماری را به افراد دیگر منتقل کند. فردی که برای درمان بیماری سل فعال دارو مصرف میکند، معمولاً پس از 2 تا 3 هفته از درمان، نمیتواند بیماری را از بین ببرد.
سل مقاوم به دارو
برخی از اشکال باکتری سل به دارو مقاوم هستند. این بدان معناست که داروهایی که زمانی بیماری را درمان میکردند، دیگر کارایی ندارند.
این اتفاق تا حدی به دلیل تغییرات ژنتیکی طبیعی در باکتریها میافتد. یک تغییر ژنتیکی اتفاقی در یک باکتری، ممکن است کیفیتی به آن بدهد که احتمال زنده ماندن آن را حتی پس از مصرف یک آنتی بیوتیک افزایش دهد و اگر زنده بماند، میتواند تکثیر شود.
هنگامی که داروهای آنتی بیوتیکی به درستی استفاده نشوند، یا داروها به دلیل دیگری نتوانند همه باکتریها را از بین ببرند، شرایط برای ایجاد و تکثیر نسخههای مقاومتر از باکتریها فراهم است. اگر این باکتریها به افراد دیگر منتقل شوند، یک سویه جدید مقاوم به دارو میتواند در طول زمان رشد کند.
مشکلاتی که میتواند منجر به این گونه باکتریهای مقاوم به دارو شود، شامل موارد زیر است:
افراد دستورالعمل مصرف داروها را رعایت نکردند یا مصرف داروها را متوقف کردند.
برنامه درمانی مناسبی برای آنها تجویز نشده است.
دارو در دسترس نبوده است.
داروها بی کیفیت بودند.
بدن داروها را آنطور که باید جذب نکرده است.
عوامل خطر سل چیست؟
هر کسی ممکن است به سل مبتلا شود، اما برخی عوامل، خطر ابتلا به عفونت را افزایش میدهد. سایر عوامل خطر، ابتلا به عفونت را به بیماری سل فعال افزایش میدهند.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری CDC، آزمایش سل را برای افرادی که خطر ابتلا به عفونت سل یا بیماری سل فعال دارند، توصیه میکند. اگر یک یا چند مورد از عوامل خطر زیر را دارید با پزشک خود صحبت کنید.
خطر عفونت سل چیست؟
شرایط خاص زندگی یا کار، انتقال بیماری را از فردی به فرد دیگر آسان میکند. شرایط زیر خطر ابتلا به عفونت سل را افزایش میدهد:
زندگی با فردی مبتلا به بیماری سل فعال
سفر یا زندگی در کشوری که سل شایع است، از جمله چندین کشور در آمریکای لاتین، آفریقا، آسیا و جزایر اقیانوس آرام.
زندگی یا کار در مکانهایی که افراد نزدیک به هم زندگی میکنند، مانند زندانها، خانههای سالمندان و سرپناههای افراد بیخانمان.
زندگی در جامعهای که در معرض خطر بالای سل قرار دارد.
کار در مراقبتهای بهداشتی و درمان افراد با خطر بالای سل.
خطر ابتلا به بیماری سل فعال
سیستم ایمنی ضعیف، خطر ابتلا شدن یک عفونت سل به بیماری سل فعال را افزایش میدهد. شرایط یا درمانهایی که سیستم ایمنی را تضعیف میکنند عبارتند از:
- HIV/AIDS
- دیابت
- بیماری کلیوی شدید
- سرطانهای سر، گردن و خون
- سوء تغذیه یا وزن کم بدن
- درمان سرطان، مانند شیمی درمانی
- استفاده طولانی مدت از استروئیدهای تجویزی
- استفاده از داروهای تزریقی غیرقانونی
- داروهایی برای جلوگیری از رد اعضای پیوندی
- استفاده نادرست از الکل
- سیگار و استفاده از سایر محصولات تنباکو
سن و بیماری سل فعال
افزایش سن میتواند خطر ابتلا شدن به بیماری سل فعال را تغییر دهد.
1) سن زیر 5 سال: تا زمانی که کودکان به سن 5 سالگی برسند، خطر بالایی برای مبتلا شدن به بیماری سل فعال دارند. این خطر برای کودکان زیر 2 سال بیشتر است. سل در این گروه سنی اغلب منجر به بیماری جدی در مایع اطراف مغز و ستون فقرات میشود که به آن مننژیت میگویند.
2) سن 15 تا 25 سال: افراد در این گروه سنی در معرض خطر ابتلا به بیماری سل فعال شدیدتر در ریه هستند.
3) سن 65 سال و بالاتر: سیستم ایمنی بدن در سنین بالا ضعیف میشود. افراد مسن بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری سل فعال هستند. همچنین، درمان این بیماری ممکن است دشوارتر باشد.
تشخیص و آزمایشات
دو نوع آزمایش غربالگری برای سل وجود دارد: آزمایش پوستی توبرکولین مانتو (TST) و آزمایش خون، به نام سنجش آزادسازی گاما اینترفرون (IGRA).
برای TST، پزشک مقدار کمی از مادهای به نام مشتق پروتئین خالص (PPD) را در زیر پوست ساعد تزریق میکند. پس از دو تا سه روز، باید به پزشک مراجعه کنید تا محل تزریق را بررسی کند.
برای IGRA، پزشک آزمایش خون میگیرد و نمونه را به آزمایشگاه میفرستد.
آزمایشهای بیشتر برای تعیین اینکه آیا عفونت فعال است یا ریهها عفونی شده است عبارتند از:
آزمایش بر روی خلط و مایع ریه.
اشعه ایکس قفسه سینه.
CT Scan
پیشگیری
اگر آزمایش برای عفونت سل نهفته، مثبت باشد، ممکن است نیاز به مصرف دارو برای جلوگیری از بیماری سل فعال باشد.
جلوگیری از گسترش بیماری سل چیست؟
اگر بیماری سل فعال دارید، باید اقداماتی را برای جلوگیری از ابتلای افراد دیگر به عفونت انجام دهید. شما به مدت چهار، شش یا نه ماه دارو مصرف خواهید کرد. تمام داروها را طبق دستور مصرف کنید.
در طی 2 تا 3 هفته اول، میتوانید باکتری سل را به دیگران منتقل کنید. با این مراحل از دیگران محافظت کنید:
- دستهای خود را به طور مکرر و تمیز بشویید.
- در خانه بمانید و سرکار یا مدرسه نروید.
- در خانه در یک اتاق جداگانه باشید. کمترین زمان ممکن را در میان اعضای خانواده خود صرف کنید.
- اتاق دارای تهویه باشد. میکروبهای سل به راحتی در فضاهای بسته و کوچک پخش میشوند. اگر هوای بیرون خیلی سرد نیست، پنجرهها را باز کنید یا از فن تهویه استفاده کنید.
- از ماسک صورت استفاده کنید. زمانی که مجبورید در اطراف افراد دیگر باشید از ماسک استفاده کنید. از سایر اعضای خانواده بخواهید که برای محافظت از خود ماسک بزنند.
- دهان خود را بپوشانید. هر زمان که عطسه یا سرفه میکنید از دستمال کاغذی برای پوشاندن دهان خود استفاده کنید. دستمال کثیف را در یک کیسه قرار دهید، در آن را ببندید و دور بیندازید.
واکسیناسیون برای بیماری سل چیست؟
در کشورهایی که سل شایع است، نوزادان اغلب با واکسن باسیل Calmette-Guerin (BCG) واکسینه میشوند. این امر از نوزادان و کودکان نوپا که احتمال ابتلا به بیماری سل فعال در مایع اطراف مغز و نخاع را دارند، محافظت میکند.
نتیجه گیری
سل عفونتی است که از طریق هوا پخش میشود. با وجود اینکه قابل درمان است، هنوز هم مسئول بسیاری از مرگ و میرها در سراسر جهان است. اگر فکر می کنید در معرض این بیماری قرار گرفتید یا علائم سل را دارید، به پزشک متخصص مراجعه کنید. همچنین، اگر برای سل درمانی را دنبال میکنید، حتماً طبق دستورالعملها اجرا کنید.
مطالب مشابه:
ویروس هرپس سیمپلکس HSV
آزمایش خون
شایعترین راه انتقال ایدز و HIV
HIV و AIDS
منابع: mayoclinic ، my.clevelandclinic
