سرطان مغز (تومور مغزی)
سرطان مغز (تومور مغزی)
سرطان مغز (تومورهای مغزی) می‌توانند بدخیم (سرطانی) یا خوش‌خیم (غیرسرطانی) باشند و می‌توانند کودکان و بزرگسالان را تحت تأثیر قرار دهند. اما چه سرطانی باشند چه نباشند، تومورهای مغزی اگر به اندازه‌ای بزرگ شوند که به بافت‌های اطراف فشار وارد کنند، می‌توانند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارند.
تومور مغزی چیست؟
تومور مغزی، رشد غیر طبیعی یا توده ای از سلول ها در داخل یا اطراف مغز است. تومورهای نخاعی و تومورهای مغزی، در کنار هم، تومورهای سیستم عصبی مرکزی (CNS) نامیده می شوند.
تومورهای مغزی می توانند بدخیم یا خوش خیم باشند. برخی از تومورها به سرعت رشد می کنند، در حالی که برخی دیگر رشد آهسته ای نیز دارند.
فقط حدود یک سوم تومورهای مغزی سرطانی هستند. اما چه سرطانی باشند چه نباشند، تومورهای مغزی می‌توانند در صورت بزرگ شدن به اندازه‌ای که به اعصاب، رگ‌های خونی و بافت‌های اطراف فشار وارد کنند، بر عملکرد مغز و سلامت فرد تأثیر بگذارند.
تومورهایی که در مغز ایجاد می‌شوند، تومورهای اولیه نامیده می‌شوند. تومورهایی که پس از تشکیل در قسمت دیگری از بدن به مغز گسترش می‌یابند، تومورهای ثانویه یا تومورهای متاستاتیک مغز نام دارند.
انواع سرطان مغز (تومور مغزی) چیست؟
محققان بیش از ۱۵۰ تومور مغزی مختلف را شناسایی کرده‌اند.
پزشکان تومورهای اولیه را به گلیال (متشکل از سلول‌های گلیال در مغز) یا غیر گلیال (که روی یا در ساختارهای مغز، از جمله اعصاب، رگ‌های خونی و غدد ایجاد می‌شوند) و خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) طبقه‌بندی می‌کنند.
بسیاری از انواع تومورهای مغزی همچنین می‌توانند در نخاع یا ستون فقرات تشکیل شوند.
تومورهای خوش‌خیم مغز
انواع تومورهای مغزی که معمولاً خوش‌خیم هستند، عبارتند از:
کوردوماس: این تومورهای با رشد آهسته معمولاً از پایه جمجمه و قسمت پایین ستون فقرات شروع می‌شوند. آنها عمدتاً خوش‌خیم هستند.
کرانیوفارنژیوما: این تومورها معمولاً از بخشی از غده هیپوفیز ناشی می‌شوند. برداشتن آنها به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی ساختارهای حیاتی در اعماق مغز دشوار است.
گانگلیوسیتوما، گانگلیوم و گانگلیوگلیوما آناپلاستیک: اینها تومورهای نادری هستند که در نورون‌ها (سلول‌های عصبی) تشکیل می‌شوند.
گلوموس ژوگولار: این تومورها معمولاً درست در زیر پایه جمجمه در بالای ورید ژوگولار (ورید گردن) قرار دارند. آنها شایع‌ترین نوع تومور گلوموس هستند.
مننژیوما: اینها شایع‌ترین نوع تومورهای اولیه مغز هستند. مننژیوماها معمولاً به آرامی رشد می‌کنند. آنها در مننژها، لایه‌های بافتی که از مغز و نخاع محافظت می‌کنند، تشکیل می‌شوند. در موارد نادر، مننژیوما می‌تواند بدخیم باشد.
پینئوسیتوم‌ها: این تومورهای کند رشد در غده پینه‌آل تشکیل می‌شوند که در اعماق مغز قرار دارد و هورمون ملاتونین ترشح می‌کند.
آدنوماهای هیپوفیز: این تومورها در غده هیپوفیز تشکیل می‌شوند که در پایه مغز قرار دارد. غده هیپوفیز هورمون‌ها را در بدن تولید و کنترل می‌کند. آدنوماهای هیپوفیز معمولاً رشد کندی دارند و ممکن است هورمون‌های هیپوفیز بیش از حد آزاد کنند.
شوانوماها: اینها تومورهای خوش‌خیم مغزی رایج در بزرگسالان هستند. آنها از سلول‌های شوان در سیستم عصبی محیطی یا اعصاب جمجمه‌ای ایجاد می‌شوند. سلول‌های شوان به هدایت تکانه‌های عصبی کمک می‌کنند. نوروم‌های آکوستیک شایع‌ترین شوانوما هستند. این تومورها در عصب دهلیزی (عصبی که از گوش داخلی به مغز منتهی می‌شود) رخ می‌دهند.
تومورهای مغزی سرطانی (بدخیم)
تقریباً 78٪ از تومورهای اولیه سرطانی مغز، گلیوما هستند. این تومورها در سلول‌های گلیال ایجاد می‌شوند که سلول‌های عصبی را احاطه کرده و به آنها کمک می‌کنند. انواع گلیوماها عبارتند از:
آستروسیتوما: این تومورها شایع‌ترین نوع گلیوما هستند. آنها در سلول‌های گلیال ستاره‌ای شکل به نام آستروسیت‌ها تشکیل می‌شوند. آنها می‌توانند در بسیاری از قسمت‌های مغز تشکیل شوند، اما بیشتر در مخ رخ می‌دهند.
اپندیموماها: این تومورها اغلب در نزدیکی بطن‌های مغز ایجاد می‌شوند. اپندیموماها از سلول‌های اپندیمی (به نام سلول‌های گلیال شعاعی) ایجاد می‌شوند.
گلیوبلاستوما (GBM): این تومورها در سلول‌های گلیال به نام آستروسیت‌ها تشکیل می‌شوند. GBMها سریع‌ترین آستروسیتوماهای در حال رشد هستند.
الیگودندروگلیوما: این تومورهای غیرمعمول در سلول‌هایی شروع می‌شوند که میلین (لایه‌ای از عایق در اطراف اعصاب مغز) را ایجاد می‌کنند. مدولوبلاستوما نوع دیگری از تومور مغزی سرطانی است. این تومورها به سرعت رشد می‌کنند و در پایه جمجمه تشکیل می‌شوند. آنها شایع‌ترین تومور مغزی سرطانی در کودکان هستند.
سرطان مغز (تومور مغزی) چه کسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهند؟
تومورهای مغزی می‌توانند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهند. آنها در مردان کمی شایع‌تر هستند.
مننژیوم، که معمولاً خوش‌خیم است، تنها نوع تومور مغزی است که در زنان شایع‌تر است.
جدی‌ترین نوع تومور مغزی، گلیوبلاستوما، با افزایش سن شایع‌تر می‌شود.
سرطان مغز (تومور مغزی) چقدر جدی هستند؟
تومورهای مغزی – چه سرطانی باشند چه نباشند – می‌توانند مشکلات جدی ایجاد کنند. این به این دلیل است که جمجمه سفت و سخت است و جایی برای گسترش تومور فراهم نمی‌کند. همچنین، اگر توموری در نزدیکی بخش‌هایی از مغز که عملکردهای حیاتی را کنترل می‌کنند، ایجاد شود، ممکن است علائمی مانند موارد زیر ایجاد کند:
- ضعف.
- مشکل در راه رفتن.
- مشکل در تعادل.
- از دست دادن جزئی یا کامل بینایی.
- مشکل در درک یا استفاده از زبان.
- مشکلات حافظه.
تومورهای مغزی می‌توانند از طریق موارد زیر مشکلاتی ایجاد کنند:
- تهاجم مستقیم و تخریب بافت سالم مغز.
- فشار وارد کردن به بافت‌های مجاور.
- افزایش فشار داخل جمجمه
- ایجاد مایع در مغز.
- مسدود کردن جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی (CSF) از طریق فضاهای داخل مغز که باعث بزرگ شدن آن فضاها می‌شود.
- ایجاد خونریزی در مغز.
با این حال، برخی از افراد تومورهای مغزی دارند که هرگز علائمی ایجاد نمی‌کنند یا به اندازه کافی بزرگ نمی‌شوند تا بافت‌های اطراف را فشرده کنند.
علائم و نشانه‌های سرطان مغز چیست؟
برخی از افرادی که تومور مغزی دارند، هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند، به خصوص اگر تومور بسیار کوچک باشد.
علائم و نشانه‌های تومور مغزی بسته به محل، اندازه و نوع تومور متفاوت است. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- سردردهایی که ممکن است صبح‌ها شدیدتر باشند یا شما را شب‌ها از خواب بیدار کنند.
- تشنج.
- مشکل در تفکر، صحبت کردن یا درک زبان.
- تغییرات شخصیتی.
- ضعف یا فلج در یک قسمت یا یک طرف بدن.
- مشکلات تعادل یا سرگیجه.
- مشکلات بینایی.
- مشکلات شنوایی.
- بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن صورت.
- حالت تهوع یا استفراغ.
- گیجی و عدم تمرکز.
در صورت مشاهده این علائم، مراجعه به پزشک ضروری است.
چه عواملی باعث سرطان مغز می‌شود؟
محققان می‌دانند که تومورهای مغزی زمانی ایجاد می‌شوند که ژن‌های خاصی روی کروموزوم‌های یک سلول آسیب دیده و دیگر به درستی عمل نمی‌کنند، اما مطمئن نیستند که چرا این اتفاق می‌افتد. DNA در کروموزوم‌ها به سلول‌های سراسر بدن می‌گوید چه کاری انجام دهند – به آنها می‌گوید چه زمانی رشد کنند، چه زمانی تقسیم یا تکثیر شوند و/یا چه زمانی بمیرند.
وقتی DNA سلول‌های مغز تغییر می‌کند، به سلول‌های مغز دستورالعمل‌های جدیدی می‌دهد. بدن سلول‌های مغزی غیرطبیعی ایجاد می‌کند که سریع‌تر از حالت عادی رشد و تکثیر می‌شوند و گاهی اوقات بیشتر از حالت عادی عمر می‌کنند. وقتی این اتفاق می‌افتد، جمعیت رو به رشد سلول‌های غیرطبیعی، فضای مغز را اشغال می‌کند.
در برخی موارد، ممکن است فرد با تغییراتی در یک یا چند مورد از این ژن‌ها متولد شود. عوامل محیطی، مانند قرار گرفتن در معرض مقادیر زیادی از تشعشعات ناشی از اشعه ایکس یا درمان قبلی سرطان، ممکن است منجر به آسیب بیشتر شود.
در موارد دیگر، آسیب محیطی به ژن‌ها ممکن است تنها علت باشد.
چند سندرم ژنتیکی نادر وجود دارد که با سرطان مغز مرتبط هستند، از جمله:
- نوروفیبروماتوز نوع ۱ (ژن NF1).
- نوروفیبروماتوز نوع ۲ (ژن NF2).
- سندرم تورکوت (ژن APC).
- سندرم گورلین (ژن PTCH).
- کمپلکس توبروس اسکلروزیس (ژن‌های TSC1 و TSC2).
- سندرم لی-فرامنی (ژن TP53).
فقط حدود 5 تا 10 درصد از افراد مبتلا به سرطان مغز سابقه خانوادگی تومور مغزی دارند.
تشخیص و آزمایش‌ها
تشخیص سرطان مغز می‌تواند یک فرآیند پیچیده باشد و ممکن است چندین متخصص را درگیر کند. با این حال، در برخی موارد، پزشکان ممکن است هنگام انجام آزمایش‌های تصویربرداری برای یک مشکل پزشکی دیگر، تومور مغزی را کشف کنند.
در صورت داشتم علائم تومور مغزی، پزشک معاینه فیزیکی و آزمایشات مورد نیاز را انجام می‌دهد.
آنها همچنین ممکن است معاینه عصبی انجام دهند که شامل جستجوی تغییرات در موارد زیر است:
- تعادل و هماهنگی.
- وضعیت ذهنی.
- شنوایی.
- بینایی.
- رفلکس‌ها.
این تغییرات می‌توانند به بخشی از مغز اشاره کنند که ممکن است تحت تأثیر تومور قرار گرفته باشد.
اگر پزشک مشکوک به داشتن تومور مغزی باشد، اسکن مغز، که اغلب MRI است، معمولاً گام بعدی است.
چه آزمایش‌هایی برای تشخیص سرطان مغز (تومور مغزی) انجام خواهد شد؟
ام آر آی مغز یا سی تی اسکن: تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) بهترین آزمایش تصویربرداری برای شناسایی تومورهای مغزی است. اگر قادر به انجام ام آر آی نیستید، توموگرافی کامپیوتری (CT) جایگزین خوبی است. قبل از این آزمایش‌ها، ماده‌ای که مشاهده تومور را آسان‌تر می‌کند به نام ماده حاجب به یکی از رگ‌ها تزریق می‌شود. این آزمایش‌ها می‌توانند اندازه و موقعیت دقیق تومور را با جزئیات خاص نشان دهند. پزشک همچنین ممکن است سایر قسمت‌های بدن، مانند ریه‌ها، روده بزرگ یا سینه‌ها را بررسی کند تا ببیند آیا تومور گسترش یافته است یا خیر.
بیوپسی: پزشک معمولاً برای شناسایی نوع تومور و سرطانی بودن آن، نیاز به انجام بیوپسی تومور (برداشتن نمونه‌ای از تومور برای بررسی زیر میکروسکوپ) دارند. جراح مغز و اعصاب ممکن است در حین جراحی بیوپسی انجام دهد که در آن تمام یا بخشی از تومور را برمی‌دارند. اگر دسترسی به تومور دشوار باشد، ممکن است بیوپسی استریوتاکتیک انجام دهند که شامل ایجاد سوراخ کوچکی در جمجمه و استفاده از سوزن برای برداشتن نمونه‌ای از بافت تومور است.
پونکسیون کمری (نمونه‌برداری از مایع نخاعی): برای این روش، پزشک از یک سوزن کوچک برای برداشتن مایع مغزی نخاعی (CSF) از اطراف ستون فقرات استفاده می‌کند. آزمایشگاه این مایع را برای جستجوی سلول‌های سرطانی بررسی می‌کند. پزشکان وقتی مشکوک می‌شوند که تومور به لایه‌های بافتی که مغز را پوشانده‌اند (مننژ) حمله کرده است، از این روش استفاده می‌کنند.
آزمایش‌های تخصصی: برخی آزمایش‌ها گاهی اوقات می‌توانند به تشخیص کمک کنند. به عنوان مثال، پزشک ممکن است آزمایش‌هایی را تجویز کند که خون و مایع مغزی نخاعی را برای موادی که تومورهای خاص آزاد می‌کنند، به نام تومورمارکرها، بررسی کنند. آنها همچنین می‌توانند ناهنجاری‌های ژنی را که مشخصه تومورهای خاص هستند، آزمایش کنند.
آزمایشات خون تکمیلی در سرطان مغز
- CBC (شمارش کامل سلول‌های خونی)
- الکترولیت‌ها و عملکرد کلیه: Na, K, Ca, Mg, BUN, کراتینین
- آزمایش عملکرد کبد (LFT): از جمله، AST, ALT, ALP, GGT, بیلی‌روبین
- CRP و ESR (مارکرهای التهابی)
- آزمایش قند خون و آلبومین
- بررسی مارکرهای خاص (در برخی موارد خاص):
- AFP و β-HCG در صورت شک به تومورهای ژرم‌سل (بیشتر در کودکان و نوجوانان)
- LDH: در برخی لنفوم‌های اولیه CNS یا موارد پیشرفته ممکن است بالا رود.
- بررسی عوامل انعقادی: PT، PTT، INR
مدیریت و درمان
درمان سرطان مغز به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- محل، اندازه و نوع تومور.
- تعداد تومورها.
- سن
- سلامت کلی
تومورهای مغزی خوش‌خیم (غیرسرطانی) معمولاً با جراحی با موفقیت برداشته می‌شوند و معمولاً دوباره رشد نمی‌کنند. اغلب به این بستگی دارد که آیا جراح مغز و اعصاب می‌تواند با خیال راحت تمام تومور را خارج کند یا خیر.
درمان‌هایی که مغز بزرگسالان به خوبی تحمل می‌کند، مانند پرتودرمانی، ممکن است از رشد طبیعی مغز کودک، به ویژه در کودکان زیر پنج سال، جلوگیری کند.
پزشکان اغلب از ترکیبی از درمان‌ها برای درمان تومور استفاده می‌کنند.
گزینه‌های درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
جراحی مغز (کرانیوتومی):
در صورت امکان، جراحان مغز و اعصاب تومور را برمی‌دارند. آنها بسیار با دقت کار می‌کنند و گاهی اوقات جراحی را در حالی که بیدار هستید (دردی احساس نمی‌کنید) انجام می‌دهند تا آسیب به نواحی عملکردی مغز به حداقل برسد.
پرتودرمانی:
دوزهای بالای اشعه ایکس در این نوع درمان، سلول‌های تومور مغزی را از بین می‌برند یا تومور را کوچک می‌کنند.
رادیوسرجری:
این نوعی پرتودرمانی است که از پرتوهای بسیار متمرکز تابش (پرتوهای گاما یا پرتوهای پروتون) برای از بین بردن تومور استفاده می‌کند. در واقع جراحی نیست، زیرا نیازی به برش ندارد.
براکی‌تراپی:
این نوعی پرتودرمانی است. این شامل قرار دادن دانه‌ها، کپسول‌ها یا سایر ایمپلنت‌های رادیواکتیو از طریق جراحی به طور مستقیم در داخل یا نزدیکی تومور سرطانی است.
شیمی درمانی:
این درمان شامل داروهای ضد سرطان است که سلول‌های سرطانی را در مغز و در سراسر بدن از بین می‌برد. بیمار ممکن است شیمی درمانی را از طریق تزریق داخل وریدی دریافت کند یا آن را به صورت قرص مصرف کند. پزشک ممکن است شیمی درمانی را پس از جراحی توصیه کند تا سلول‌های سرطانی باقی مانده را از بین ببرد یا از رشد سلول‌های تومور باقی مانده جلوگیری کند.
ایمونوتراپی:
ایمونوتراپی که درمان بیولوژیکی نیز نامیده می‌شود، نوعی درمان است که از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کند. این درمان عمدتاً شامل تحریک سیستم ایمنی بدن برای کمک به انجام مؤثرتر کار خود است.
درمان هدفمند:
با این درمان، داروها ویژگی‌های خاصی را در سلول‌های سرطانی هدف قرار می‌دهند بدون اینکه به سلول‌های سالم آسیبی برسانند. اگر بیمار در تحمل عوارض جانبی شیمی‌درمانی، مانند خستگی و حالت تهوع، مشکل داشته باشد، پزشک ممکن است درمان هدفمند را توصیه کند.
انتظار هوشیارانه/نظارت فعال:
اگر تومور مغزی بسیار کوچک باشد و علائمی ایجاد نکند، پزشک ممکن است توصیه کند که با آزمایش منظم، علائم رشد تومور را از نزدیک بررسی کند.
سایر درمان‌هایی که به علائم ناشی از تومورهای مغزی کمک می‌کنند عبارتند از:
شانت‌ها: اگر تومور باعث افزایش فشار داخل جمجمه شود، ممکن است نیاز به قرار دادن یک شانت (یک قطعه نازک لوله) از طریق جراحی در مغز باشد تا مایع مغزی نخاعی اضافی تخلیه شود.
داروهایی مانند مانیتول و کورتیکواستروئیدها: این داروها می‌توانند به کاهش فشار داخل جمجمه کمک کنند. آنها تورم اطراف تومور را کاهش می‌دهند.
پیشگیری
متأسفانه، شما نمی‌توانید از تومور مغزی جلوگیری کنید. می‌توانید با اجتناب از خطرات محیطی مانند استعمال سیگار و قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه، خطر ابتلا به تومور مغزی را کاهش دهید.
اگر یکی از بستگان بیولوژیکی درجه یک (خواهر و برادر یا والدین) شما مبتلا به تومور مغزی تشخیص داده شده است، مهم است که به پزشک خود اطلاع دهید. آنها ممکن است مشاوره ژنتیکی را توصیه کنند تا ببینند آیا شما یک سندرم ژنتیکی مرتبط با تومورهای مغزی دارید یا خیر.
مطالب مشابه:
