بیماری سلیاک

بیماری سلیاک یک اختلال گوارشی و ایمنی مزمن (طولانی مدت) است که به روده کوچک آسیب می‌رساند. این آسیب ممکن است بدن را از جذب ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی باز دارد. این می‌تواند منجر به سوء تغذیه و سایر مشکلات جدی سلامتی شود.

این بیماری با مصرف غذاهای حاوی گلوتن ایجاد می‌شود. گلوتن پروتئینی است که در گندم، جو، چاودار و سایر غلات یافت می‌شود.

بیماری سلیاک با حساسیت به گلوتن متفاوت است. هر دو مشکل گلوتن دارند و می‌توانند برخی از علائم مشابه مانند درد شکم و خستگی را ایجاد کنند. اما حساسیت به گلوتن مانند بیماری سلیاک به روده کوچک آسیب نمی‌رساند.

انواع بیماری سلیاک

بیماری سلیاک بی‌پاسخ

اگر وضعیت بیمار با یک رژیم غذایی بدون گلوتن بهبود نیابد، به آن بیماری سلیاک بی‌پاسخ می‌گویند.

همچنین ممکن است مشکلات دیگری نیز داشته باشد، مانند:

سایر بیماری‌های روده، مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یا کولیت میکروسکوپی

مشکل در هضم انواع خاصی از قند، مانند لاکتوز (نوعی که در لبنیات یافت می‌شود) یا فروکتوز (نوعی که در میوه‌ها یافت می‌شود)

باکتری بیش از حد در روده کوچک

بیماری سلیاک مقاوم به درمان

اگر به مدت 6 ماه تا یک سال از یک رژیم غذایی سخت بدون گلوتن پیروی می‌کنید و همچنان علائم بیماری سلیاک را دارید، ممکن است به بیماری سلیاک مقاوم به درمان مبتلا باشید. این نوع نادر تنها 1 تا 2 درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تقریباً در سنین 50 سال یا بالاتر هستند.

آیا بیماری سلیاک خطرناک است؟

آسیب به روده کوچک می‌تواند عواقب جدی داشته باشد. روده کوچک، مواد مغذی را از طریق مخاط جذب می‌کند. اگر مخاط آسیب دیده باشد، نمی‌تواند مواد مغذی را آنطور که باید جذب کند، به این سوء جذب می‌گویند. این بیماری می‌تواند منجر به سوء تغذیه و بسیاری از شرایط دیگر ناشی از کمبود مواد مغذی مختلف شود. در کودکان می‌تواند باعث کاهش رشد و تکامل شود.

چه کسانی به بیماری سلیاک مبتلا می‌شوند؟

اگر یکی از بستگان درجه یک فرد مانند والدین یا فرزند به این بیماری مبتلا باشد، 10 درصد احتمال ابتلا به این بیماری وجود دارد. حدود 97 درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک دارای یک جهش ژنی قابل تشخیص مرتبط با آن هستند (HLA-DQ2 یا HLA-DQ8).

بیماری سلیاک در افراد مبتلا به برخی اختلالات کروموزومی ارثی مانند سندرم داون، سندرم ترنر، سندرم ویلیامز و همچنین در افراد مبتلا به برخی بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع 1، آرتریت روماتوئید، کولیت میکروسکوپی یا بیماری آدیسون و در زنان شایع‌تر است.

چه زمانی بیماری سلیاک ایجاد می‌شود؟

بیماری سلیاک می‌تواند در هر سنی پس از شروع مصرف گلوتن توسط فرد یا فرزند ظاهر شود. پزشکان معمولاً آن را در دو دوره سنی متمایز مشاهده می‌کنند: اوایل کودکی، بین 8 تا 12 ماهگی، و اواسط زندگی، بین 40 تا 60 سالگی. سلیاک در اوایل کودکی معمولاً زمانی است که کودکان شروع به مصرف غذاهای جامد می‌کنند. ممکن است شامل بیسکویت یا غلات حاوی گلوتن باشد.

علائم بیماری سلیاک

علائم بیماری سلیاک در بین افراد بسیار متفاوت است، و می‌تواند تشخیص آن را سخت کند. برخی افراد اصلاً هیچ علامتی را متوجه نمی‌شوند. برخی پس از مصرف گلوتن، سوء هاضمه و سایر علائم گوارشی (GI) را تجربه می‌کنند و برخی با علائم مبهم کمبودهای تغذیه ای که در این افراد، علائم کم خونی ممکن است اولین علائم باشد.

علائم گوارشی مانند:

درد معده

نفخ شکم

گاز معده

یبوست

اسهال

مدفوع چرب

علائم کم خونی فقر آهن مانند:

ضعف و خستگی

رنگ پریدگی

دست‌های سرد

ناخن‌های شکننده

سردرد

زخم‌های دهان

سایر علائم سوء تغذیه مانند:

کاهش وزن ناخواسته

تاخیر در رشد و عدم رشد در کودکان

تحلیل رفتن عضله یا کاهش رشد عضلانی

نقایص مینای دندان، مانند سوراخ شدن، خال‌دار شدن یا ظاهر شفاف دندان‌ها

پریودهای غیر طبیعی یا مشکل در بارداری

تغییرات خلقی، معمولاً تحریک پذیری در کودکان و افسردگی در بزرگسالان

درماتیت هرپتی فرمیس: حدود 15 درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک به این بیماری مزمن پوستی به عنوان یک عارضه جانبی مبتلا می‌شوند. که به آن “بثورات گلوتن” یا “بثورات سلیاک” نیز می‌گویند، همان آنتی بادی‌های گلوتن که در بیماری سلیاک به روده کوچک آسیب می‌رسانند باعث این وضعیت می‌شوند. درماتیت هرپتی فرمیس به صورت یک بثورات خارش دار ظاهر می‌شود که به نظر می‌رسد خوشه‌هایی از برجستگی یا تاول است. معمولاً آرنج، زانو، باسن یا پوست سر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

تشخیص

پزشکان از دو روش برای آزمایش تشخیصی بیماری سلیاک استفاده می‌کنند. آنها ترجیح می‌دهند از هر دو با هم برای تایید تشخیص استفاده کنند. روش اول آزمایش خون است. پزشکان نمونه‌ای از خون فرد را برای آنتی بادی‌های گلوتن که به روده‌ها آسیب می‌رسانند آزمایش می‌کنند. سپس، آنها از روده کوچک بیمار نمونه بیوپسی می‌گیرند تا زیر میکروسکوپ بررسی کنند.

اگر بیماری سلیاک در بیمار مشخص شود، پزشک آزمایش‌های بیشتری را انجام می‌دهد تا ببیند آیا بیمار کمبود مواد مغذی و سایر علائم را دارد یا خیر. این تست‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا ببینند وضعیت تا چه حد پیشرفت کرده است و تعیین کنند که چه گزینه‌های درمانی را تجویز کنند. این تست‌ها عبارتند از:

آزمایش خون برای بررسی سایر قسمت‌های سیستم ایمنی بدن
آزمایش پروتئین اتصال دهنده به اسید چرب روده برای نشان دادن آسیب به روده.
شمارش کامل خون برای بررسی کم خونی
تست‌های واکنشدار به پروتئین C برای نشان دادن وجود التهاب.
پانل‌های متابولیک برای آزمایش عملکرد کبد و کلیه.
آزمایش ویتامین D، B12 و فولات برای بررسی کمبود.
آزمایش آهن و فریتین برای بررسی کمبود آهن
نمونه برداری از بثورات پوستی

درمان بیماری سلیاک

اولین و مهمترین قدم در درمان بیماری سلیاک، قطع مصرف گلوتن است. فرد نمی‌تواند نحوه واکنش بدن خود به گلوتن را تغییر دهد، اما می‌تواند از تحریک گلوتن به این واکنش جلوگیری کند. هنگام توقف مصرف گلوتن، روده کوچک شروع به بهبود می‌کند و به زودی دوباره قادر به جذب مواد مغذی خواهد بود. برای جلوگیری از آسیب رساندن مجدد به روده کوچک، باید یک رژیم غذایی بدون گلوتن را برای مادام العمر حفظ کرد.

گزینه‌های درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

مکمل‌های غذایی برای جایگزینی هر گونه کمبود مواد مغذی
داروهای خاص برای درمان درماتیت هرپتی فرمیس، مانند داپسون.
کورتیکواستروئید برای التهاب شدید
مراقبت‌های پیگیری مداوم، از جمله آزمایش‌های منظم برای اطمینان از کنترل بیماری.
عوارض درازمدت احتمالی بیماری سلیاک

عوارض سوء تغذیه مزمن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

راشیتیسم در کودکان یا استئومالاسی در بزرگسالان.
استئوپنی و پوکی استخوان.
نقص دائمی مینای دندان.
اثرات سیستم عصبی (نوروپاتی محیطی)، از جمله گزگز و بی حسی، اسپاسم عضلانی و مشکلات تعادل و هماهنگی (آتاکسی).
تاخیر در رشد و تکامل در کودکان، کوتاهی قد.
توجه و اختلالات یادگیری.

عوارض التهاب مزمن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

به خطر افتادن سیستم ایمنی:

هنگامی که سیستم ایمنی بدن به طور مزمن بیش فعال است، منابع کمتری برای مقابله با یک حمله حاد، مانند عفونت، باقی می‌ماند. این می‌تواند فرد را در برابر بیماری آسیب پذیرتر کند. همچنین باعث می‌شود که سایر بیماری‌های خودایمنی نیز بیشتر تحریک شوند. مطالعات نشان می‌دهند که هر چقدر بیماری سلیاک درمان نشود، شانس ابتلا به یک بیماری خودایمنی دیگر افزایش می‌یابد. خود بیماری سلیاک نیز ممکن است به طور فزاینده‌ای در پاسخ به درمان کند شود. کسانی که مدت طولانی‌تری درمان نمی‌شوند بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های دیگر هستند.

عدم تحمل غذایی:

هنگامی که مخاط روده به طور مداوم کاهش می‌یابد، ممکن است توانایی تجزیه مواد مغذی را که قبلاً می‌توانستید تجزیه کنید، از دست بدهید. افراد مبتلا به بیماری سلیاک درمان نشده اغلب به عدم تحمل لاکتوز و دیگر مواد غذایی نیز مبتلا می‌شوند. همانطور که مخاط کاهش می‌یابد، تنوع غذاهایی که می‌توانید بخورید نیز کاهش می یابد.

زخم و اسکار:

التهاب شدید می‌تواند منجر به زخم در روده کوچک شود. یک زخم شدید ممکن است در تمام طول دیواره روده ساییده شود (سوراخ شدن دستگاه گوارش)، که یک اورژانس پزشکی است. التهاب همچنین می‌تواند منجر به زخم در داخل روده شود. بافت اسکار بیش از حد می‌تواند باعث باریک شدن روده شود که می‌تواند منجر به انسداد روده گردد.

اسپرو کلاژنی:

این بیماری نادر روده کوچک به شدت با بیماری سلیاک مرتبط است، اگرچه ارتباط آن کاملاً مشخص نیست. این بیماری باعث رسوب دائمی کلاژن در پوشش روده کوچک می‌شود که از جذب یا ترشح آن جلوگیری می‌کند. برخلاف فرسایش ناشی از بیماری سلیاک، این رسوبات کلاژن بهبود نمی‌یابند و آنها باعث مشکلات سوء جذب دائمی می‌شوند.

بیماری کبد:

بیماری سلیاک بر کبد برخی افراد بیش از دیگران تأثیر می‌گذارد. آزمایش خون اولیه ممکن است افزایش آنزیم‌های کبدی را نشان دهد. با گذشت زمان، آنها به بیماری مزمن کبدی و آسیب تدریجی کبدی مبتلا می‌شوند.

سرطان:

التهاب مزمن منجر به افزایش خطر سرطان در روده کوچک می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که حدود 7 درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک معمولاً پس از چندین دهه به لنفوم روده مبتلا می‌شوند. همچنین خطر ابتلا به آدنوکارسینوم روده و سرطان‌های مری کمی افزایش می‌یابد.

چه غذاهایی باعث علائم بیماری سلیاک می‌شود؟

گلوتن به طور طبیعی در برخی از غلات و محصولات ساخته شده از غلات یافت می‌شود، از جمله:

گندم (شامل بلغور، یا گندم خراسان و…).
جو
چاودار

از این دانه‌ها برای تهیه موارد زیر استفاده می‌شود:

نان
غلات سرد و گرم
رشته فرنگی و پاستا
مشروبات الکلی
سرکه مالت.

همچنین به بسیاری از محصولات غذایی فرآوری شده اضافه می‌شود، مانند:

سوپ و سس
گوشت‌های فرآوری شده، مانند هات داگ و سوسیس و…
محصولات پنیر، ماست و بستنی فرآوری شده.
غذاهای بسته بندی شده
شیرینی.

قبل از مصرف غذاهای فرآوری شده، حتما برچسب ها را از نظر وجود گلوتن بررسی کنید.

نتیجه گیری

همانطور که بیان شد، بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی است که در آن بدن فرد به گلوتن موجود در گندم، چاودار و جو، واکنش غیرعادی نشان می‌دهد. اغلب تشخیص آن سخت است، زیرا می‌تواند طیف وسیعی از علائم را ایجاد کند – یا اصلاً علائمی نداشته باشد. اما می‌تواند منجر به عوارض جدی شود. درمان اصلی این است که مادام‌العمر از یک رژیم غذایی سخت بدون گلوتن پیروی کنید.

مطالب مشابه:

Blog